درامای بیانی وەك تێکدان و ئاڕاستەكەری پەروەردەیمان

شاهۆ عەبدوڵڵا:

( ڕێكخستن، پەروەردە، چالاكی )، سێ بابەتی گرنگی بۆ كۆمەڵگایەكی پێشكەوتووخواز و زیندوو. سێ زنجیرەی تۆكەمە و پێكەوە گرێ دراو، بەبێ هەریەك لەو زنجیرانە كۆمەڵگەیەكی پاشكەتوو و سەراپا لەكێشەی فكری و كەلتوری و سیاسی و ئابوری … هتد.

مەبەستمە لێرەوەڕا گرنگی زیاتر لەمەڕ پەرەوەردە شی بكەمەوە. بەڵام لەسەرەتادا پێویستە لەڕێكخستنەوە دەست پێبكەین. ڕێكخستن گرنگە وەك سیستەمێكی سیاسی و بەڕێوەبردنی وڵات و كۆمەڵگا بهێنینە پێش چاو. واتە وەك خاڵی دەستپێك ئێمە پێویستمان بە ڕێكخستنێكە لەچوارچێوەی سیستەمێك دا و بەبێ سیستەمێكی ڕوون و پێكەوە گرێدراو و فكرەی پشت سیستمەكە كەبووەتە بەرهەمهێنەری خودی سیستەمەكە پێشكەش بكرێت. كەوایە ناتوانین ڕێكخستنی كۆمەڵگا و بەڕێوەبردنی نیشتیمان بەبێ بوونی فكرەیەك پێشكەش بكەین لەناوخودی ڕێكخستنی و بەرێوەبردنی كۆمەڵگا پێویستە ( فكرە > سیستەم > ڕێكخستن ) كاتێك ئەم سێ خشتە گرنگە بەدوای یەكدا هاتن ئەو كات چوارچێوەیەكە و شێوەی بەڕێوەبردنی كۆمەڵگا ئاسانتر و كرداری تر دەبێت.

لێرەوە كە سیستەمێكی پێكەوە گرێدرا و كردارەكی هاتەگۆڕێك ، ئەو كاتە دەزانین بۆ پەروەردە چیمان دەوێت و بەرنامەكانی پێشخستنی و ئامانجی دوورمەوادامان چین. بۆیە خاڵی هەرە گرنگ سیستەمە كەپێویستە بۆ پەروەردە هەبێت ئەمەش پێویست دەكات كەرتی پەروەردە بخرێتە نێو ستراتیژی باڵای خودی سیستەمەكەوە، چون تەنیا پەروەردەیە دەتوانێت تاکێکی خاون کەسایەتی و نەوەی باش بەرهەم بهێنێت و كۆمەڵگای پێ پێش بخات. جگە لەو سیستەمی دانراوە بۆ پەروەردە خودی سیستەمە گشتییەكە هاوكاری كەرتی پەروەردە دەبێت تا ئاسانتر كارەكان و بەرنامەكانی پێش بخات، نەوە لەدوای نەوە تاكێكی خاوەن كەسایەتی بەرز و پێشكەتووخواز و پڕ لەزانست و زانیاری و خاوەن كەلتورێكی سەربەرزانە پێبگەیەنێت. یەكێك لەهاوكارییەكانی سیستەمی گشتی لەچوارچێوەی ڕێكخستنانەكانییەوە هاوكاری پەروەردە دەكات ( هونەرە و ڕاگەیاندن و دراما )یە.
كاتێك تاكێك لەنێو سیستەمێكی گشتی و كەرتی پەروەردەی تەندروست پەروەردە دەبێت. بێ شك تاكێكی بەرپرسیارە لەئاست كەسیایەتی خۆی كەپێویستە هەردەم پێشی بخات، لەولاشەوە لەخەمی گشتی كۆمەڵگاكەیدا دەبێت هەردەم لەپرسە گشتییەكاندا خۆی بەبەرپرسیار دەزانێت و هەوڵی پێشخستنی كۆمەڵگاكەی دەكات. ئەمەش واتا چالاك بوونی لەڕێگەی ئامڕازە جیاوازەكانییەوە بۆ ئەوەی برەو بەكۆمەڵگاكەی بدات، لەدوایش دا بەقازانجی تاكەكەسی خۆشی دەگەڕێتەوە. چون هەر پێشكەوتنێك بۆ كۆمەڵگا واتا پێشكەوتنی خۆی یان منداڵ و نەوەكانی خۆی.

ڕەنگە تائێستا گۆشەیەكی مەبەستەكەمان ڕوون كردبێتەوە لەوەی كەپەروەردە دەتوانێت چ ڕۆڵێك بگێڕێت لەهێنانەكایەی كۆمەڵگایەكی پێشكەوتووخواز و كەتاكەكانی خاوەن كەسایەتی مێژوویی بن. مەبەستەمان لەكەسایەتی مێژووی ئەو تاكانەن كە هەوڵی پێشخستنی كۆمەڵگاكەیان دەدەن لەقۆناغە جیاجیاكاندا و ڕەوڕەوی مێژووی كۆمەڵگاكەیان پرشنگدار و پێش دەخەن.

پرسیار ئەوەیە ئەی ئەگەر ئێمە خاوەنی ( ڕێكخستن، پەروەردە، چالاكی ) نەبین چی؟ كەنیشمانە و سەرپا لەقەیراندایە. هەر ئەوەی كەئەمڕۆ تێدا دەژین و لەهەموو لایەكەوە بەرۆكی گرتووین. دەتوانین بیگەڕێنیەوە بۆ نەبوونی ئەو سێ بابەتە گرنگەی خستمانەڕوو. چوون ڕوون نیە هەرێمەكەمان یان بابێژین وڵاتەكەمان خاوەن چ سیستەمێكی سیاسییە، لەبەر ئەوەی دەستوری نیە!، كەدەستوریش نەبوو كەوایە ڕونیش نیە بەڕێوەبربردنی وڵاتیش لەژێر ڕۆشنایی چ فكرە و دیدگایەك جیهانی یان خۆماڵییە. ئەمەش سەرگەردانی سەرجەم كەرتەكان و بەتایبەت كەرتی پەروەردە بەدوای خۆیدا دەهێنێت.

لەوەها بارێكدا دەبینین تاكاتێكی پاشكەوتووی مشەخۆری بەكاربەری خاوەن کەسایەتیکی پاش کەوتوو بەرهەمهاتووە و نەتەنیا زیانی بۆ خۆی، بەڵكو بۆ كۆمەڵگاكەشی و نەوەكانی دوای خۆشی دەبێتە كێشە و بەشێوەیەكی بازنەیش كاری گەری دەبێت لەسەر سیستەمی سیاسی و ناچالاك بوونی دەگاتە ترۆپك. ئەمە وەك هۆكاری ناوخۆیی.

وەک هۆکاری دەرەکیش، لەبەر ئەوەی جوگرافیایی ئێمە بەشێوەیەك هەڵكەوتوو و دەورە دراوین بەچەند وڵاتانێكی خاوەن دەسەڵاتێكی سەركوتكارانە و هەوڵی سڕینەوەی هەرچی كەلتور و ناسنامەیە دەیدات بەتایبەت ئێمە لەم هەرێمە بچوكەدا. ئەوەیان لا ڕوون بوویەوە ناتوانیت و دەسەڵاتی بەسەر ئەوەدا ناشكێت بەهێرشی سەرباز و لەچوارچێوەی قڕكردندا لەناومانبەرێت، دێت لەچوارچێوەی بابەتە كەلتورییەكان و بەتایبەتیش درما، هەوڵی سڕینەوەی تەواوی ناسنامە و كەسایەتی تاكی ئێمە و دواتریش كۆمەڵگا لەبنچینەوە هەڵتەكێنێت. نەک وەک کەلتوری وڵاتی خۆیانمان لێ بکەن، بەڵکو دەیانەوێت کۆمەڵگای ئێمە بخنە نێو گێژاوێکەوە لەنامۆبوون زیاتر هیچی لێ چاوەڕوان نەرێت.

بۆیە درما گەلێك دەخاتەڕوو كەڕەنگە هەرخودی خۆی ئەركی وەرگێران و لایەنی مادی بدات بۆ پەخش كردنی و چوونە نێو هەموو ماڵێكی كوردەوە. لەمەش دا سەركەوتوو بووە كە تاكی واهەیە لەیەك شەودا سەیری سێ درامای كردووە كە سێ سەد زنجیرەی تێپەڕ كردووە و كەسیش نازانێ‌ منداڵە لەدایك بووەكەیان منداڵی چ خانەوەدایەكە. ئەمە جگە لەكوشتن و دزیكردن و خیانەتەوە و نەمایش كردنی چەند شتی بێ بەها و ناڕەوشتی كەڕۆژ نیە لێرە و لەوێ هەواڵی خراپتر لەخودی ئەو درامایانە نەبیستین لەناو کۆمەڵگاکەماندا، بەتایبەت درامای توركی.

ئەم كاریگەریانە لەوەی چاوەڕێ دەكرێت خراپتر دێنێتە پێشەوە، ئەگەر چارەسەر یان بەدیلی دیكە كە درامایی كوردی و پێشخستنی بەرنامە كەلتوری و خێزانییەكانە نەخرێتە ڕوو دەرئەنجامی خراپی دەبێت. ئەمەش تەنیا وەكو شۆكێك وایە. چونكە كێشەكانی ئێمە ڕیشەین و دەبێت بەدیلی ئەم شێوازە بەڕێوەبردنە بخرێتەڕوو.

نووسراوه‌ له‌لایه‌ن
Parwarday Maxmur