Top Ad unit 728 × 90

ڕێكلامی بازرگانی (5000 / مانگانه‌)

راپۆرت لەسەر دڵ

دڵ (بە ئینگلیزی: Heart) ئەندامێکی ناوەندییە لە کۆئەندامی سووڕاندا و ئەو ئەندامە ماسولکەییە کە قەبارەکەی دەگاتە نزیکەی قەبارەی مشتەکۆڵەیەک. دڵ دەکەوێتە ناو سنگە کەلێن له‌ پشت ئێسكه‌ كۆڵه‌ی نێوان سییه‌كانه‌وه‌ ،كه‌ پاڵ به‌ خوێنه‌وه‌ ده‌نێت له‌ ڕێی تۆڕێك لوله‌ی خوێن.
پێكهاته‌ی دڵ
په‌رده‌یه‌كی دوو توێی به‌تین كه‌ له‌ توره‌گه‌ ده‌چێت و پێی ده‌ڵێن په‌رده‌ی دڵ(pericardium)ده‌وری دڵ ده‌دات كه‌ شله‌یه‌ك ده‌رده‌دات بۆ كه‌مكردنه‌وه‌ی ڵێكخشاندن له‌ كاتی گرژبوونی دڵدا. دڵ به‌هۆی به‌ربه‌ستێكه‌وه‌ كه‌پێی ده‌وترێت به‌ربه‌ستی دڵ(septum)دابه‌ش ده‌بێت بۆ دوو لا،لای ڕاست و لای چه‌پ.هه‌ر لایه‌كیش بۆ ژوورێكی سه‌روو كه‌ پێی ده‌وترێت گوێچكه‌ڵه‌(atrium).ژوورێكی خواروو كه‌ پێی ده‌وترێت سكۆڵه‌(ventricle) دابه‌شكراوه

https://upload.wikimedia.org/wikipedia/ckb/thumb/0/0b/Diagram_of_the_human_heart_%28cropped%29_ckb.svg/800px-Diagram_of_the_human_heart_%28cropped%29_ckb.svg.png
هەروەها هەموومان لە زیندەوەرزانیدا پێناسەی دڵمان خوێندوە كە تا ئەمڕۆش بەو شێوەیە پێناسە كراوە: پێكهاتەیەكی ماسولكەییە ئەركی پاڵنانە بە خوێنەوە بۆ ئەندامەكانی لەش یان دەتوانین بەم شێوەیە پێناسەی بكەین بریتیە لە ترومپایەكی ماسولكەیی كە پاڵ بە خوێنەوە دەنێت. تا ئێرە پێناسەیەكی سادەی زانستییە, بەڵام بە چەندین شێوە باسی دڵ كراوە.
((كاتێك باس لە خۆمان دەكەین بەبێ دوو دڵی دەست بۆ ناوەڕاستی سنگمان ڕادەكێشین لە جیاتی ئەوەی كە دەست بۆ سەرمان ڕابكێشین (واتە ئاماژە بە دڵمان دەدەین نەك مێشك) هەروەها لە ناو هەموو كلتورو زمانەكاندا چەندین شت بۆ دڵ دەگێڕینەوە وەكو: بە دوای دڵت بكەوە, قسەی دڵمە, دڵم پاكە,......)) ئەو دێڕانەی ناو كەوانەكە بەشێكە لە ئیمەیڵێك كە كیم ئەلین لەسایتی (heart math) بۆی ناردم.
لە پزیشكی چینیدا 2500 ساڵ پێش زایین دەربارەی دڵ وتراوە: "دڵا بریتییە لە شوێنی بەیەك گەیشتنی نێوان ژیری و لاشە و پردی نێوان ئەو دوانەیە, گیان شوێنی لەناو دڵدایە...."
ولیام هارڤی (1578-1657ز) دەڵێ‌ كاتێك دەستم كرد بە زانستی توێكاری وەكو هۆكارێك بۆ دۆزینەوەی جوڵەی دڵا تێگەیشتم كە ئەو ئیشە ئیشێكی زۆر قورس و ماندوكەرە و جوڵەی دڵ تەنها خوای گەورە تێی دەگات.
دڵ... كۆرپەلە
پرۆفیسۆر د.كیس مۆر مامۆستای زانستی توێكاری و كۆرپەلەزانی لە زانكۆی تۆرینتۆی لە كەنەدا دەڵێت: "من دەمەوێت ئەوە بچەسپێنم و تەئكیدی لەسەر بكەمەوە كە هەموو شتێك من خوێندمەوەلە قورئانی پیرۆزدا دەربارەی دروستبوون و گەشەی كۆرپەلە لە سكی دایكیدا هەمووی یەكدەگرێتەوە لەگەڵ ئەوەی دەیزانم لە زانستی كۆرپەلەزانیدا.", بەڵام دڵ كە گرنگترین ئەندامی لاشەیە دروستبوونەكەی ئاڵۆزترە, لێرەدا ناچینە سەر وردەكاری قۆناغەكانی دروستكردنی دڵ, بەڵكو ئاماژە بە چەند خاڵێكی سەرنج ڕاكێش دەدەین. دڵ لە سەرەتای هەفتەی سێیەم دەستدەكات بە دروستبوون, لەكاتێكدا كۆرپەلە لە سكی دایكیدایەو هێشتا شەش هەفتەیە دڵ دەكەوێتە لێدان و ترپە, ئەم ترپەو لێدانەش تا كۆتایی مردن ناوەستێت و بەردەوام دەبێت, لە شەشەم هەفتەدا كۆرپەلە تەنها لە كۆمەڵە خانەیەك پێكهاتووە و هێشتا خۆیان ڕێكنەخستووە.
دڵ كاتێك دەكەوێتە كار كە دەمارەكان بەتەواوی گەشەیان نەكردووە و نەگەیشتونەتە دڵ, لێدانی دڵ بەشێوەیەكی دروست و لەسەرەتای دەستكردنی دڵ بە لێدان لە چركەیەكدا یەكجار لێدەدات و پلە بە پلە لێدانەكانی زیاد دەكات, بەڵام كاتێك كۆرپەلە لەدایكدەبێت لە خولەكێكدا زیاتر لە 140 جار لێدەدات, ئەم لێدانەش بە زیادبوونی تەمەن وردە وردە كەمدەبێتەوە بۆ 76 جار لە خولەكێكدا لە مرۆڤێكی كامڵدا.
دڵ بە زمانی ژمارە
هەموو مرۆڤێك یەك دڵی هەیەو ئەو دڵەش لە 4 ژوور پێكدێت. لە باری ئاساییدا كێشی دڵ 300 گرامە, ڕۆژانە زیاتر لە 7200 لیتر خوێن پاڵ پێوەئەنێت, لە خولەكێكدا نزیكەی 70 بۆ 80 جار لێئەدات, واتە لە ڕۆژێكدا نزیكەی 100000 جار لێئەدات. ئەو خوێنەش كە پاڵی پێوە دەنرێت نزیكەی 100000 كیلۆمەتر دەبڕێت بە تێپەڕبوونی بە بۆرییەكانی خوێندا. درێژییەكەی 12 سانتیمەتر و پانییەكەی 8 سانتیمەترو ئەستوریییەكەی 9 سانتیمەترە, ئەمەش موعجیزەیەكی گەورەیە كە ئەو ئامێرە بچوكە چۆن دەتوانێت پاڵ بەو هەموو خوێنەوە بنێت و بەو دورییە زۆرەدا تێپەڕێت..
دكتۆر بیرنار لە (2)ی سێپتەمبەری ساڵی (1967) یەكەم دڵی چاند كە دڵی ئافرەتێكی گەنجی ڕەش پێست, كە مێشكی لەكاركەوتبوو بەهۆی ڕوداوێكەوە, گواستیەوە بۆ پیاوێكی سپی پێست كە دڵی توشی نەخۆشی قورس ببوو.
دڵ... ئامێری كارەبایی
پێكهاتەی دڵ: وێنەی (1) لەگەڵ (2) بەشەكانی دڵ لەگەڵ گواستنەوەی بارگەی كارەبایی نیشان ئەدات.
ئیشی دڵ:
وەكو لە سەرەوە ئاماژەمان پێدا ئیشی دڵا بریتییە لە پاڵنان بە خوێنەوە بۆ ئەندامەكانی لاشە, خوێنیش هەڵگری خۆراك و ئۆكسجینە, كەواتە ئیشی دڵا دابینكردنی خۆراك و ئۆكسجینە بۆ هەموو ئەندامەكانی لەش.
ئەو خوێنەی ئۆكسجینی كەمە لە دڵەوە پاڵی پێوەدەنرێت بۆ سییەكان و پاشان دێتەوە بۆ دڵا و لە وێشەوە پاڵی پێوە دەنرێت بۆ هەموو ئەندامەكانی لەش. ئەندامەكانی لەش ئۆكسجین وەردەگرن و دووەم ئۆكسیدی كاربۆن دەكەنە خوێنەوە...
ئیشی سیستەمی كارەبایی دڵا: (function of the hearts electrical system)
وەكو هەموو ترومپایەك دڵیش پێویستی بە هاندان هەیە, ئەم هاندانە ئیشی سیستەمی گەیەنەری كارەبایی ناوەوەی دڵە (heart's intrinsic electrical conduction system).
هاندانی كارەبایی دروست دەبێت لە لایەن پێكهاتەیەكەوە كە لە ناو دڵدایە و پێی دەوترێت گرێی ساینۆئەتریەڵا (sinoatrial node یان SA node) كە پێكهاتەیەكی بچوكی تایبەتە لە ناو گوێچكەلەی ڕاستدا (right atrium).
ئەم گرێیە هاندانی كارەبایی دروست دەكات بە شێوەیەكی خولی (60-100 جار لە خولەكێكدا لە باری ئاساییدا) ئەم هاندانە كارەباییە دێتە خوارەوە بۆ بەشەكانی تری دڵا بەهۆی ڕاڕەوی گەیاندنەوە (conduction pathways), "وەكو ڕۆیشتنی تەزوی كارەبا لە سەرچاوەكانی كارەباوە بۆ ماڵەكان". ئەم هاندانەش دەبێتە هۆی كرژبوونی دڵا و پاڵنان بە خوێنەوە.
یەكەم جار گوێچكەلەی ڕاست و چەپ گرژدەبن و پاش ماوەیەكی كەم هەردوو سكۆڵە كرژدەبن. هاندانە كارەباییەكە لە گرێی ساینۆئەتریەڵەوە دەچێت بۆ گرێی (av) لە ناو ئەو گرێیەدا بۆ ماوەیەكی زۆر كورت دەوەستێت و پاشان بەردەوام دەبێت بەرەو خوارەوە بەناو گورزەی هزدا (the bundle of His), ئەم گورزەش دەبێتە دوو بەشەوە (ڕاست و چەپ) (بڕوانە وێنەی )
لە باری ئاساییدا لە كاتی ڕۆیشتنی هاندانە كارەباییەكە بە ناو دڵدا, دڵا 60-100 جار كرژدەبێت لە خولەكێكدا. هەر كرژبوونێك یەك لێدانی دڵا پێك دەهێنێت.
تەنها یەك دڵ...
بە درێژایی مێژووی مرۆڤایەتی چەندین حاڵەتمان بینیوە لە بوونی مرۆڤێك كە دوو سەری هەبێت, یاخود ژمارەی قاچ و دەستەكانی لە چوار زیاتر بێت, هەروەها بۆ ئەندامەكانی ناوەوەش چەندین مرۆڤ هاتونەتە دونیاوە كە خاوەنی ئەندامێكی زیاتر بوون. بەڵام تا ئێستا نەمانبینیوە كە مرۆڤێك هەبێت لە ناو سنگیدا دوو دڵ هەبووبێت.
دڵ وەكو هەموو ئەندامەكانی لاشە لە ناو سكی دایكیدا توشی تێكچون لە دروستبوونیدا دەبێت وەكو بوونی كون لە دیواری دڵ, بەڵام هەرگیز دوو دڵ لە سنگێكدا دروست نەبووە و نابێت. ئەمەش ئیعجازێكی تری قورئانی پیرۆزە دەربارەی دڵ هەروەكو خوای گەورە لە ئایەتی چواری سورەتی ئەحزابدا دەفەرموێت : (مَا جَعَڵ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَیْنِ فِی جَوْفِهِ: خوا داینەناوە بۆ هیچ پیاوێ (ئادەمییەك) دوو دڵ لەناو سنگیدا). ئەمەش بەڵگەیەكی تری بوونی خوای باڵا دەست و دروستكەری مرۆڤە, خوایەك كە میهرەبان و بەسۆزە بۆ بەندەكانی, خوایەك كە بۆ ڕزگاریمان چەندین بەڵگەی بۆ ناردوینەتە خوارەوە تا لە گومڕایی ڕزگارمان بێت. هەروەها ئەگەر سەرنجی دووانە بەیەكەوە نوساوەكان بدەین دەبینین كە هەر یەكەیان دڵێكی تایبەت بەخۆی هەیەو جیایە لە دڵی ئەوی تر.
موعجیزەیەكی تر لەم ئایەتەدا بەكارهێنانی وشەی (رَجُلٍ: پیاو) لە جیاتی هەردوو رەگەز, زۆر جار لە قورئاندا وشەی (رجل) لە جیاتی هەردوو رەگەز بەكارهاتووە, بەڵام لێرەدا وردبینییەكی زۆر بەرچاو دەكەوێت لە وشەسازیدا,چونكە پیاو بەردەوام یەك دڵی هەیە بەڵام ئافرەت لە كاتی سكپڕیدا دوو دڵی هەیە (دڵی خۆی و دڵی منداڵەكەی), پاكو بێگەردی بۆ خوای تاك و بێهاوتا كە ئەو قورئانە بەرزو بەپێزەی بۆ ڕێنمونی ئێمە ناردووە.
دڵ... بیردەكاتەوە...
خوای گەورە لە ئایەتی (179)ی سورەتی ئەعرافدا دەفەرموێت: ((..لهُمْ قُلُوبٌ لا يفْقَهُونَ بِهَا..: ..دڵیان هەیە بەڵام تێناگەن لە ڕاستی...)), لە قورئانی پیرۆزدا لە چەندین شوێندا دڵ بۆ بیركردنەوە و تێگەیشتن و سۆزو هەست بەكارهاتووە, ئەم بەكارهێنانەش جێگەی سەرنجی زانایان بووە, كە ئایا ئەو ئەركانە ئەركی دڵن یاخود مێشك, لەبەرئەوە هەندێك لە زانایان دەڵێن ئەو دڵە مەبەست دڵی مەعنەوییە نەك ئەو پارچە گۆشتەی ناو لەش, یاخود بە زاراوەیەكی تر دوو ئەركیان بە دڵ بەخشیوە یەكێكیان ئەركە دیارەكەیەتی كە پاڵ پێوەنانی خوێنە, ئەویتریشیان بیركردنەوەو تێگەیشتن و مەڵبەنی سۆزو هەستە كە پێی دەڵێن دڵی مەعنەوی و مەبەستیشیان دڵی ڕاستەقینە نییە. لەو بارەیەوە ئیمامی غەزالی زانای پایە بەرزی ئیسلام لە كتێبە بە ناوبانگەكەیدا (إحیا‌ء علوم الدین), لە بەشی (كتاب عجائب القلب) دەفەرموێت: (وشەی دڵ دوو مانا لەخۆی دەگرێت: یەكێكیان ئەو پارچە گۆشتەیە كە لە لای چەپی سنگدا جێگیربووە, ئەویش پارچە گۆشتێكی تایبەتە) پاشان درێژە بە قسەكانی دەدات و دەفەرموێت (نامانەوێت بچینە ناو باسی شێوەو پێكهاتەی, بەڵكو ئەوە پەیوەندی بە پزیشكانەوە هەیەو پەیوەندی بە مەبەستی ئێمەوە نییە وەكو لایەنی دینی, بەڵكو ئەو دڵە هەموو زیندەوەرەكانی تر هەیانە و لە لاشەی مردوانیشدا هەیە, بەڵكو هەر كاتێك لەم كتێبەدا (مەبەستی كتێبی إحیا‌ء علوم الدین) باسی دڵمان كرد مەبەستمان لەو پارچە گۆشتە نییە, چونكە ئەو پارچە گۆشتە توانای نییە), دەربارەی مانی دووەمی دڵ دەفەرموێت: (ئەوە سۆزێكی خوایی روحییە, ئەو سۆزە (لگیفە) راستەقینەی مرۆڤە و ئەویشە هەست بە دونیای غیرفان دەكات و ئەوە كە دەدوێنرێت و سزادەچێژێت و داواكراوە, پەیوەندی بە دڵی لاشەوە هەیە, پەیوەندی نێوان ئەو دوو دڵە عەقڵی زۆرێك لە مرۆڤەكانی سەرسام كردووە) .
ئەو پەیوەندیە ئاڵۆزەی كە ئیمامی غەزالی ئاماژەی بۆ دەكات چەندین توێژینەوەی لەسەر كراوە, ئەو توێژینەوانەش ئاماژە بە چەندین خاڵی گرنگ دەكەن, كە پێمان دەڵێت بەڵێ‌ دڵ بیردەكاتەوە و سۆز و هەست لەخۆی دەگرێت, یەكێك لەو توێژیناوانە ئاماژە بە بیرۆكەی یادگەی خانە دەكات, ئەم بیردۆزە دەڵێت هەموو خانەكانی لەشی ئێمە زانیاریەكان دەربارەی كەسێتی و مێژووی ژیانی لە خۆ دەگرێت,نەك هەر ئەوەندە بەڵكو هەر خانەیەك ڕێگەیەكی تایبەت بە خۆی هەیە بۆ بیركردنەوە.
دكتۆر كاندیس بورت دانەری كتێبی passion molecules) ) ئەوەی دۆزیەوە كە خانەكان لە لەشی مرۆڤدا توانای ئاڵوگۆڕكردنی نامەیان هەیە لەگەڵا یەكتری بە هۆی زنجیرەی كورتی ترشی ئەمینییەوە, لەكاتێكدا كە لە ڕابردوودا باوەڕ وابوو كە تەنها مێشك ئەو توانایەی هەیە, بەڵام ئێستا سەلماوە كە ئۆرگانەكانی تری ناوەوە (internal organ) وەكو دڵا ئەو توانایەیان هەیە, هەروەها یادگە تەنها لە ناو مێشكدا هەڵناگیرێت بەڵكو لە ناو خانەكانی ئەندامەكانی ناوەوە و لەسەر پێست هەڵدەگرێت.
دكتۆر ئەندرا ئەرمۆر لە ساڵی (1991) دا بیرۆكەیەكی نوێی بەخشی بە ئێمە, ووتی لەناو دڵدا مێشكێكی بچوك(small brain) هەیە كە پێكهاتووە لە خانە دەمار و پڕۆتین و خانە ڕاگرەكان, ئەم مێشكە بچوكە بەڕێگەیەكی سەربەخۆ ئیش دەكات و زانیاریەكان لە دڵەوە دەنێرێت بۆ مێشك.
سەرچاوە:
1.سایتی ((موسوعە الإعجاز العلمی فی القرێ‌ن والسنە))
2.كتێبی ((The Inside Story-Understanding the Power of Feelings)).
3.گۆڤاری بایۆلۆجی ژمارە (6 و 7), بابەتی (ئایا دڵ بیردەكاتەوە؟!) .
4.ویکپیدیا



نووسراوه‌ له‌لایه‌ن
null@example.com (Barham Eng)

راپۆرت لەسەر دڵ Reviewed by Unknown on 5:44:00 م Rating: 5

هناك تعليق واحد:

نموذج الاتصال

الاسم

بريد إلكتروني *

رسالة *

يتم التشغيل بواسطة Blogger.