Top Ad unit 728 × 90

ڕێكلامی بازرگانی (5000 / مانگانه‌)

راپۆرت لەسەر ئەنتەرنێت و ئالودەبوون پێى

ئینتەرنێت سیستەمێکی جیھانگرە پێکھاتوو لە ڕایەڵە کۆمپیوتەرییەکانی پێکەوە بەستراو کە بۆ ڕاژەگەیاندن بە ملیاردان بەکارھێنەری سەرانسەری جیھان چەپکە پرۆتۆکۆڵی ستانداردی ئینتەرنێت (TCP/IP) بەکاردەھێنێت. ئینتەرنێت ڕایەڵەیەکی پێکھاتوو لە ڕایەڵەکانی ترە کە داگری ملیۆنان ڕایەڵەی خۆماڵی و گشتی، زانستگایی، بازرگانی، و حکومەتین و لە ڕێگای ڕیزێکی بەرین لە تەکنۆلۆژیاکانی ئەلەکترۆنیکی و تیشکیی تایبەت بە ڕایەڵەوە پێکەوە بەستەرکراون. ئینتەرنێت ھەڵگری جۆراوجۆر سەرچاوەی زانیاری و ڕاژەیە. ئەوانەی کە زۆرتر لە ھەموو جێگەی ئاماژەن، یەکێک بەڵگەنامە سەروودەقەکانی پێکەوە بەستەرکراوی تەونی بەربڵاوی جیھانییە (کە سەرچاوەی زانیارین)، و ئەوی تر ئەو پێکھاتە بنەڕەتییەیە کە پاڵپشتیی پۆستی ئەلەکترۆنیکی (ئیمەیل) دەکات (کە ڕاژەیەکە).

مێژووی ئینتەرنێت
دەرکەوتنی ئینتەرنێت یەکەمجار بۆ پڕۆژەیەک بوو بە ناوی ئارپانێت (ARPANET)، بۆ وەزارەتی ناوخۆی ولایەتە یەکگرتووەکان لە ساڵی ١٩٦٩، ئەم پڕۆژەیە بەتایبەتی دروست کرابوو بۆ یارمەتیدانی سەربازی ئەمریکایی بەھۆی تۆڕی کۆمپویوتەرەوە.


ئینتەرنێت بەشێكی مەزنە لە ژیانی ڕۆژانەمان. شوێنی كۆبوونەوەیە تا خەڵكی نوێ بناسین، بەڵام مەترسیی هەیە كە مرۆڤ تووشبێت. یەكێ لە ئەم مەترسییانە ئەوەیە كە مرۆڤ زانیاریى هەرە زۆر لە بارەی خۆیەوە دەدا. گرینگە مرۆڤ وریا بێ كاتێك تووشی یەكێك دەبێ لەسەر ئینتەرنێت. كەسانێ هەن كە درۆدەكەن لە بارەی تەمەن و ناسنامەیانەوە، بۆ نموونە منداڵباز (كەسانێكی پێگەیشتوو كە سێكس دەكەن لەگەڵ منداڵ كە تەمەنیان كەمترە لە 15 ساڵ و ئەمەش نائاساییە) یان كەسانێكیتر كە مەبەستی خراپیان هەیە.

باشە ئەگەر بیربكەیتەوە لەو خاڵانەی خوارەوە لە كاتی بەكارهێنانی ئینتەرنێت

·       زانیاری كەسییت كەم دەربخە. ناونیشانی ماڵ، ژمارەی تەلەفۆن، وشەی نهێنی یان ناوی خوێندنگاكەت هەرگیز ئاشكرامەكە بۆ كەسێك كە تەنیا پێوەندیت هەیە لەگەڵیدا بە هۆی ئینتەرنێتەوە.
·       هەرگیز كەس مەبینە بێ ئەوە باسی بكەی بۆ هاوڕێیەكت یان دایك وباوكت. با هاوڕێیەكت لەگەڵتا بێت تا بتوانی خۆلابدەی لە تێكەوتن بە ناو دۆخێكی ناخۆش یان مەترسیدار. دەبێ مرۆڤ چاویبكەوێ بە كەسێ كە تووشی بووە لەسەر ئینتەرنێت، لە شوێنێكی گشتیی لەبەر ئەوە لەوێ خەڵك لە دەوروبەر هەیە ئگەر شتێك ڕووبدا.
·       هۆشیاربە لە بارەی وێنەوە. كاتێك مرۆڤ وێنەیەك دەخاتە ناو ئینتەرنێت، وێنەكە هەمیشە لەوێ دەمێنێتەوە. هەموو كەسێك دەتوانێ وێنەكە دەربكا و كۆپیبكا و بڵاوی بكاتەوە. وێنەی لەبەربوونی جلوبەرگی تەنك مەترسی هەیە بكەوێتە ناو سایتی ڕووتی سێكسی.
·       دەبێ ئینتەرنێت شوێنێكی خۆش بێ بۆ چاوپێكەوتن لەگەڵ زۆر شیاوكاریی. لەبەر ئەمە ڕێز و ڕەفتار گرینگە لە كاتی بەكارهێنانی ئینتەرنێت. ڕەفتاری باش لەسەر ئینتەرنێت هزر و نەریتی ئینتەرنێتە، كە لەبارەی ئەو ڕێسا نەنووسراوانەیە كە مرۆڤ دەبێ بەپێی بڕواتەڕێوە، بۆ ڕەفتاركردنێكی جوان لەسەر ئینتەرنێت ڕێزگرتن لەو كەسانە كە مرۆڤ تووشیان دەبێ.


خراپ بەكارهێنانی تەكنەلۆژیا كۆمەڵگە وێراندەكات

•    بۆئەوەی زیاتر تێبگەین و زیانی تەكنە لۆژیا ڕوون ببێتەوە ،زۆر بەكورتی ئاماژە بەگرفت و زیانەكان دەدەین:
•    ئالوودە بوون بە ئینتەرنێت:ئەو كەسانە دەگرێتەوە كە لە هە هەفتەیەكدا زیاتر لە 34 كاتژمێر ئەنتەرنێت بەكاربهێنێت    بەپێی لێكۆڵینەوەكانی (كیمبرلی یونج) ی مامۆستای زانكۆ لە (بوواری دەرونی) ی زانستگەی (بیتسبرج) ی (برادفۆرد) لە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا دەركەوتووە كە (6%) ی بەكارهێنەرانی ئینتەرنێت تووشی (ئالوودەبوون بە ئینتەرنێت) هاتوون.

•    دەتوانین بڵێن هەمان ئەو بوارانە بەشێكی بەكارهێنەریان تووشی ئالوودە بوون،یان نیمچە ئالوودە بوون كردووە،ئەو بوارانەش ئەمانەن:

•    1. ژوورەكانی چاتChat Rooms: مەبەست لە گفتوگۆی نێوان كەسەكانی بەشدار بووی تۆڕەكانی ئینتەرنێتە لە ژوورە جیاواز و ماڵپەڕە جیاوازەكانی چاتینگ دا،جا بۆ مەبەستی پەیداكردنی هاوڕێی نوێ بێت،یان بۆ كات بەڕێكردن و گاڵتەو خۆشی جگەلەم بەشەی ئینتەرنێت سود لە هیچ بەشێكی دیكە وەرناگرێت و،هەیانە زیاتر لە                    (5 )كاتژمێریش بەسەر یەكەوەو بێمەودا چات دەكات.كەئەمەش مێشك ماندوو دەكات ولەزۆر ئەرك و فرمانی پێویستی ڕۆژانەش دووری دەخاتەوەو،كاتێكی زۆریشی لێبەفیڕۆ دەچێت.

•    2. ماڵپەڕە سێكسییەكانSexual Websites:ئەم ماڵپەڕانە وێنەی زۆر جوان و سەرنج ڕاكێشی سێكسی و،پۆرنۆگرافی بڵاودەكەنەوەو،والە گەنجە تازەپێگەیشتووەكان دەكەن ئالوودەی بن و،زوو زوو سەردانی بكەن

•    3. یاری ئینتەرنێتیInternet Game،لەنێو ئەو مناڵە كوردانەی لەخوار (12) ساڵییەوەن و ئینتەرنێت بەكاردەهێنن،شتێكی بەرچاوەو،هاتاوەكو ئەوكاتەی لەباری ئاسای دەردەچێت،واتە (1-2) كاتژێر لەڕۆژێك دا ،هیچ گرفتێكی نییە، بەڵام لەوە زیاتر گرفتی جەستەی و دەروونی و،كار و فرمانی ڕۆژانەشی لێدەكەوێتەوە

•    4. گفتو وگۆ و ڕەخنەی نێو یانەو كۆمەڵەكانClubs.

•    5. كردەیی لێكۆڵینەوە لەسەر ئینتەرنێت.


ئەوانەی ئالودەی ئینتەرنێت دەبن كۆمەڵێك نیشانەی سەرەتاییان لێ دەردەكەوێ، لەوانە: رۆژانە زیاد لە پێویست ئینتەرنێت بەكاردەهێنن، هەروەك لەكاتی بچڕانی هێڵی ئینتەرنێت هەست بە نائارامی دەكەن و لە سەفەرو گەشتەكانیاندا بەر لە هەموو كارێك بەدوای هێڵی ئینتەرنێتدا دەگەڕێن و كاروباری ماڵ و ئەركی خێزانی و كۆمەڵایەتی و كارگێڕی پشتگوێ دەخات.

پێویستە كەسی ئالودەبوو هەوڵبدات خۆی پێچەوانە بكاتەوە، واتە دوبارە وردە وردە دەست بەكارەكانی پێش ئالودەبوونی بكاتەوە، لەهەمانكاتدا كاتی بەكارهێنانی ئینتەرنێت دابنێ و ئەو وێبسایتانەش رابگرێ كە ئالودەیان بووە، هەروەك هەوڵی ئاسایكردنەوەی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییە راستەوخۆكان و گەڕان و سەردان و دیدارەكانی بكاتەوە.
بەپێی نوێترین توێژینەوە لە ئێستادا لەسەرئاستی جیهان (520) ملیۆن كەس ئالودەی بەكارهێنانی ئینتەرنێت بوون.



•    كێشەكانی ئالودەبون ئەمانەی لای خوارەوەن :

•    1.    كێشە تەندروستییەكان: ئالوودەبوو لە خەوتن و لە پشودان دوور دەكەوێًتەوە،بەهۆی وردە وردە زیادكردنی كاتی بەكارهێنانی ئینتەرنێت،كە ئەمەش وادەكات كاتەكانی شەو بۆ خەوتن و پشودان كەم بێتەوە، وایان لێدەكات لەكارەكانیان و دەوامیان دا تەمبەڵ و وەڕس بن ونەتوانن بە باشی كارەكانیان بەڕێوە ببەن،ئەمە جگەلەوە ی سیستەمی بەرگریشیان لاواز دەبێت  بەجۆرێك كەبەئاسانی تووشی نەخۆشی دەبن و،بەهۆی دانیشتنیان بۆ ماوەیەكی زۆر لەبەرامبەر ئینتەرنێت دا ،مێشك و چاویان ماندوو دەبێت و،وایان لێدێت زیاتر ئامادەبن بۆ تووشبوون بەنەخۆشی :Carpal Turrnel Syndrome
.
•    2. كێشەی خێزانی: لانی كەم ئالوودەبووان توشی گرفتی نەبوونی كات دەبن لەنێوخێزانەكانیان دا و،فەرامۆشكردنی ئەركی خێزانی و،ناوماڵیش كێشەی دیكەی دەبێت و،زۆرجاریش پەیوەندی نێوان كچ و كوڕەكان زیاد دەكات بۆ پەیوەندی سێكسی و،یەكتر بینین و،ئەمەش بەخیانەتی هاوسەری ناوزەد دەبێت بۆ خاوەن هاوسەرەكان و،ڕەنگە گرفتی جیابوونەوەی لێبكەوێتەوە.

•    3. كێشەی ئەكادیمی: لەزۆربەی لێكۆڵینەوەكان دا دەركەوتووە كە زۆربەی بەكارهێنەرانی ئینتەرنێت ،بۆ كار و پیشەكەیان ئینتەرنێت بەكارناهێنن،بۆ نموونە  لێكۆڵینەوەكەی  USA Today ی ساڵی 1997 ئەم ڕاستییە دووپات دەكاتەوە ،كە بەگوێرەی ئەم لێكۆڵینەوەیە و،بە بۆچوونی زۆربەی مامۆستایانی بەشدار بوو،بەكارهێنەران ئەوەندەی خەریكن وبەشەكانی دیكەی ئینتەرنێت بەكاردەهێنن،نیوو ئەوەندە بەكارهێنانی ئینتەرنێتیان پەیوەندی بە ڕاپۆرتی زانستی و لێكۆڵینەوە ی ئەكادیمی و پرۆگرامی خوێندنەكەیانەوە نییە.

•    4. كێشەكانی بوواری كاركردن: بەهۆی بوونی ئینتەرنێت لە شوێن كاری زۆربەی كاركەران دا،هەندێك كاری كرێكارەكان لەدەست دەچێت و،ئەگەر ئەم كرێكارانە لە ئالوودەبووانبن ئەوا گرفتەكان زیاتر دەبن.

•    5. لادان لە داب و نەریت و كەلتوور:بەهۆی بینینی  زۆر و بەردەوامی ماڵپەڕە پۆرنۆگرافی و،ڕیكلامی جلوبەرگ و،مەینۆشی و،فاڵ و،قومار و،بەشداربوون لە ژوورە جنێو  ئامێزەكانی دەنگ و ڕەنگ و زۆرشتی دیكە،دەبێتە هۆی دووركەوتنەوە لە كەلتور و داب و نەریت و،خوگری و ئەنجامدانی هەندێك كردەوەو كار كەلەگەڵ كلتور نەگونجێت.

•    بەبۆچوونی (پرۆفیسۆر دكتۆر یونغ) ی پسپۆڕ و شارەزای بوارەكە ،دەبێت كەسی ئالوودە بوو بە ئینتەرنێت هەوڵبدات دەست بەسەر كاتەكانی خۆیدا بگرێت ،بەڵام ئەگەر بەتوندی ئالوودە بوو بوو ئەوا ناتوانێت دەست بەسەر كاتەكانی خۆیدا بگرێت ، بۆیە پێویستە ئەم خاڵانەی بۆ جێبەجێبكرێت:

•    1. كاری پێچەوانەیی: ئالوودە بوو بەلای خەودا ناچێت و،خەوناچێتە چاوانی،بۆیە پێویستە كاری پێچەوانەی بۆ بكرێت و،بگێڕدرێتەوە بۆ باری ئاسایی ژیان بۆ ئەوەی خەوی لێبكەوێت ،وە بۆ هەموو گرفتەكانی دیكەش بەهەمان شێوە .

•    2. ڕێگری دەرەكی : مەبەست لەوەیەكە سوود لە  ڕێگرە دەرەكییەكان وەربگیرێت بۆ وازهێنانی وەك قەدەغەكردنی  بەكارهێنانی ئینتەرنێت لە كاتی ئێش و كاردا وئامابوونی لەكاتی خۆیدا بۆ سەر ئیش و كار و دەوامەكەی.

•    3 دیاری كردنی كاتی بەكارهێنانی ئینتەرنێت : داوا لە ئالوودەبوو  بكرێت كە كاتی بەكارهێنانی ئێنتەرنێت ڕێكبخات و،كەمی بكاتەوە،بۆ نموونە ئەگەر پێشتر لەماوەی هەفتەیەك دا چل (40) سەعات ئینتەرنێتی بەكارهێنابێت،هەنووكە كەمی بكاتەوە بۆ بیست (20) كاتژمێر لە هەفتەیەك دا و،پاش چەند هەفەتەیەك كەمتریشی بكاتەوە.

•    4. بەكارنەهێنانی ژوورەكانی چات: هەندێك لە توشبوان ونەخۆشانی ئالوودەبوو پەیوەست نابن بەكات و،ماوەی بەكارهێنانەوە ،بەڵكو پەیوەند دەبن بەخەڵكانی بەرامبەرەوەو،تائەوان لەسەر هێڵبن ئەمیش هەر لەسەر هێڵ دەبێت و،بەمەش بەردەوام چات دەكات چونكە زۆر كەم دەگونجێت ژوورەكانی چات چۆڵببن،بۆیە پێویستە ڕێگری لە توشبوان بكرێت لە بەركارهێنانی ژوورەكانی چات،یان لانی كەم كاتی چاتكردنیان بۆ دیاری بكرێت.

•    5 ئامادەكردنی كارتێكی گووشار لەپێناو هێنانەوە هۆشی نەخۆش: پێویستە داوا لەنەخۆش بكەین پێنج كێشەی گەورەی خۆی بنووسێت لەسەر هۆكاری بەكارهێنانی ئینتەرنێت،كەوای لێكردووە ئالوودەببێت،هەتاوەكو چارەسەركردنیان ئاسان بێت و،دكتۆر ی دەروونی یان چارەساز و درونناس ئەو پێنج كێشەیە وەكو كارتێكی گوشار بەكاربهێنێت بۆ بەهۆشهێنانەوەی نەخۆش.

•    6. دووبارە كاتەكانی دابەشبكرێتەوە: داوا لە ئالوودەبوو بكرێت بەگوێرەی كار و چالاكییەكانی پێشتری كاتەكانی دابەش بكاتەوە  بۆ ئەوەی وردە وردە تێبگات  و بزانێت كەچی لەدەست داوە بەهۆی ئالوودەبوونەوە.

•    7. چارەسەری خێزانی:  پێویستە لەباری ئالوودەبوون دا هەموو خێزانی ئالوودەبووەكە گرنگی بە كەسە ئالوودە بووەكە بدەن و،هەوڵبدەن هەموو ئەو كێشەو گرفتانەی بۆ چارەسەربكەن كە بۆتەهۆی ئەم گرفت و نەخۆشییە.

•    ئەو پاڵنەر‌و هۆكارانە چین كەوا دەكات تاك تووشی ئاڵودەبوون بە ئینتەرنێت بێ؟

•    ١- تەنیایی: تەنیایی ئەو دەردە كوشندەیە كە مرۆڤ بە هۆیەوە ڕەفتاری تێك دەچێ ‌و دەروونی ئاڵۆز دەبێ، مرۆڤی تەنیا هەمیشە هەست بە دوورەپەرێزی‌و گۆشەگیری دەكات، جا بۆ دەربازبوون لەم گۆشەگیریە ئینتەرنێت ئامرازێكی گونجاوە كە مرۆڤە تەنیاكان بەهۆیەوە بە دوای كەسانی دیدا بگەڕێن‌و گفتوگۆیان لەگەڵدا بكەن، بۆیە دەتوانین بڵێین مرۆڤی تەنیا ئەگەر ئینتەرنێتی لەبەردەستدابێ، ئەگەری زۆری هەیە كە تووشی ئاڵوودەبوون بە ئینتەرنێت بێ.

•    ٢-ئارەزووكان: چەپاندنی حەز‌و زۆرجار كۆمەڵگا‌و بارودۆخە ژینگەیەكان وا لە تاك دەكەن كەوا تاك نەتوانێ گوزارشت لە دید‌و حەزەكانی خۆی بكات یاخود نەتوانێ پێداویستیەكانی تێر بكات، لە ئینتەرنێتدا چاودێرییەكی ڕاستەوخۆ لەسەر ڕەفتاری تاك بەدیناكرێت‌و تاك بە حەزی خۆی چی بیەوێ دەیكات، ئەمەش وا دەكات كە تاك بە بەردەوامی ئینتەرنێت بەكاربهێنێ.

•    ٣- هەڵاتن لە كێشەكان: ژیانی رۆژانەی مرۆڤ پڕیەتی لە كێشە‌و دەردەسەری بۆیە هەندێك لە مرۆڤەكان ئینتەرنێت وەكو دەروازەیەك بۆ هەڵاتن لە كێشە ‌و كۆژانەكانی ڕۆژانەیان بەكاردەهێنن، چونكە بە هۆیەوە دەچنە نێو جیهانێكی خەیاڵاوی‌و دوور لە جیهانی راستەقینە، جا ئەگەر یەكێ ژیانی لێوان لێو بێ لە ئازار‌و نەهامەتی‌و ئینتەرنێتیشی لەبەر دەست دابێ ئەوا ئەگەری زۆر هەیە تووشی ئاڵودەبوون بە ئینتەرنێت ببێت.

•    ٤-نەبوونی باوەڕ بوون بە خود: هەندێك لە مرۆڤەكان لە ئەنجامی ئەوەی كە باوەڕیان بە خۆیان نییە‌و پێیان وایە كەس ناتوانێ لەوان بگات‌و كەس یارمەتی ئەوان نادا لە چارەسەركردنی كێشەكانیان، بۆیە بە هیوای دەست كەوتنی چارەسەریەكی ئامادەكراو ئینتەرنێت دەكەنە هاوڕێیەكی بەردەوام.


ئالودەبوون بە ئینتەرنێـتەوە ...
(پێناسە ، جۆرەكانی ، نیشانەكانی ، هۆكارەكان ، كاریگەریەكانی ، چارەسەرەكان)
ئالوودەبوون چیەو بەچی دەوترێت ؟ كێ‌ یەكەمجار وشەی ئالوودەبوونی بۆ ئینتەرنێت بەكارهێنا ؟ ئەی ئالوودەبوون بەئینتەرنێت چیە و جۆرەكانی چین ؟ چۆن بزانم ئالوودەی بەكارهێنانی ئینتەرنێت بووم یان نا ؟ هۆكارەكانی ئالوودەبوون بە ئینتەرنێت چیە ؟ نیشانەكانی چین ؟ كاریگەریە خراپەكانی ئەم دیاردەیە چیە ؟ چیبكەم تا بتوانم خۆم لەم جۆرە ئالوودەبوونە ڕزگاربكەم ؟

یەكەم كەس كە زاراوەی ئالوودەبوون بەئینتەرنێتی بەكارهێنا زانایەكی ئافرەتی ئەمریكی بواری زانستی دەروونناسی بوو بەناوی ( كیمبرلی یونگ ) كەیەَكێكە لەو یەكەمین كەسانەی كەلەسەر ئەم دیاردەیە توێژینەوەیان ئەنجامداوە . زانایان لە پێناسەكردنیان بۆ وشەو دیاردەی ئالوودەبوون ڕاوبۆچوونی جیاوازیان هەیە ، هەندێك لە زانایان دەڵێن ئالوودەبوون یان خووگرتن تەنیا بۆ ئەو كەسانە دەگونجێ‌ بەكار بهێنرێ‌ كە مادە هۆشبەرەكان بەكاردەهێنن دواتر ناتوانن دەستبەرداری بەكارهێنانی ئەو مادەیەببن و دووبارە بەكاری نەهێننەوە ، یاخود ئەگەریش ویستی واز لەبەكارهێنانی بێنێت ئەوا توشی زۆركێشەو گرفتی دەروونی و جەستەیی دەبێت . لەلایەكی ترەوە هەندێكی تر لەزانایان ڕایان وایە كە ئالوودەبوون و خووگرتن كارێكە مرۆڤ ناتوانێ‌ دەستبەرداری ببێت ، هەندێكی تریش لەزانایان ئالوودەبوون بەئینتەرنێتەوە دەگەڕێننەوە بۆ حاڵەتێكی تیۆری لە بەكارهێناندا كەئەمەش دەبێتە هۆی دروستبونی لادان لەڕەفتار و هەڵسوكەوتدا ، دیاردەی ئالوودەبوون بەئینتەرنێتەوە دیاردەیەكی بەربڵاوی جیهانیە و لەزۆربەی زۆری كۆمەڵگاكاندا ئەم دیاردەیە بەدی دەكرێ‌ ئەویش بەهۆی پێشكەوتنی ئەو كۆمەڵگایە لەڕووی تەكنەلۆجیای زانیاری و زۆربوون و هەرزانی ئامێری كۆمپیوتەر و تۆڕی ئینتەرنێت لە ماڵ و فەرمانگەو شوێنەكاندا . بەشێوەیەكی گشتی دەتوانین بڵێین كە ئالوودەبوون بەئینتەرنێتەوە واتا بایەخدانی تاك بەبەكارهێنانی تۆڕی ئینتەرنێت بەڕادەیەك زۆر زیاد لەئاستی سروشتی و نەتوانینی زاڵبوون بەسەر خوددا بۆ وازهێنان لێی و بەسەربردنی زۆرترین كات بەو هێڵەوە .
بۆزانینی ئەوەی ئایا تۆ گیرۆدەی ئالوودەبوون بوویتە بە ئینتەرنێتەوە ئەوا ئەم چەند پرسیارە بخوێنەرەوە و پاشان وەڵامیان بدەرەوە ئەوكات دەزانی تۆ گیرۆدەی یان نا :
1- ئایا لە كاتی خۆتت بەفیڕۆداوە بەهۆی ئینتەرنێتەوە ؟
2- ئایا ئینتەرنێت زیاد لەو كاتەی لێت گرتووە كەلەگەڵ ماڵ و منداڵ و خێزانتدا بەسەری دەبەی ؟
3- ئایا ئینتەرنێت بووەتە هۆی ئەوەی گرفتێك یان ناكۆكیەك لەنێوان تۆو خێزانەكەت دروست بكات ؟
4- ئایا توشی درۆكردن بووی بەرامبەر هاورێ‌ یان خێزان و خاوەن كارەكەت بەهۆی زۆر بەكارهێنانی ئینتەرنێتەوە ؟
5- ئایا ئەو كاتانەی لەسەر ئینتەرنێتی گرانی دەبینی لە وازهێنان لێی تەنانەت ئەگەر خەوتیش بێت یان ماندوو بیت ؟
6- ئایا ئەو كاتانەی واز لەئینتەرنێت دێنیت و كۆمپیوتەرەكەت دەكوژێنیتەوە زۆرحەز بەگەڕانەوە دەكەی بۆی ؟
7- ئایا بیرو هۆشت لای ئینتەرنێتە ئەو كاتانەی كەخەریكی خوێندنی یان كاركردن یان لەگەڵ كەسانی خێزان و هاوڕێكانتدای ؟
8- ئایا هەست دەكەی كە تۆ لەئینتەرنێتەوە زیاتر لەدەوروبەرەكەت ڕێزت لێدەگیرێ‌ ؟
9- ئایا ئینتەرنێت كاریگەری هەبووە لەسەر خەوتن و خواردنت ؟
10- ئایا ئینتەرنێت یەكەم شتە پەنای بۆ دەبەی لەكاتی لەخەو هەستان یان گەڕانەوەت بۆ ماڵ ؟
11- ئایا ئینتەرنێت بوەتە هۆی لاوازكردنی ئاستی بەدەستهێنانت لە خوێندن و كاركردندا ؟
12- ئایا هەست بەپەشیمانی دەكەی دوای ئەوەی كاتێكی زۆر بەبەكارهێنانی ئینتەنێتەوە بەسەردەبەی ؟
13- ئایا باسی خۆت بۆ كەسانی دەوروبەرت دەكەی لەزۆر بەكارهێنانی ئینتەرنێت لەوەی گوایە ئینتەرنێت شوێنی چالاكی و بۆنە كۆمەڵایەتیەكانە .
ئەگەر زۆربەی ئەم پرسیارانەت بەبەڵێ‌ وەڵام دایەوە ئەوا تۆ گیرۆدەی ئەم ئالوودەبوونەی .
كاریگەری نێگەتیڤی ئالوودەبون بەئینتەرنێتەوە لەسەر تاكی ئالوودەبوو :
كاریگەری لەسەر تەندروستی : ئالوودەبوون بەئینتەرنێتەوە دەبێتە هۆی لەدەستدانی هاوسەنگی لەكاتەكانی خەوتن و پشوداندا چونكە تاكی توشبوو زۆربەی كاتەكانی شەوی بەبەكارهێنانی ئینتەرنێتەوە بەسەردەبات ئەمەش كاردەكاتە سەر بەرگری مرۆڤ و لاوازبونی چالاكی كۆئەندامی بەرگری ، هەروەها دەبێتە هۆی ئەوەی ئەوتاكە ئەگەری توشبونی بەنەخۆشی زیاتر بێت ، وە زۆردانیشتن بەدیار كۆمپیوتەرو ئینتەرنێتەوە دەبێتە هۆی ئازارگەیاندن بەپشت و ماندووبوونی چاوەكان ، هەروەها نوێترین توێژینەوە ئەوەشی سەڵماندووە كە یەكێك لەهۆكارەكانی توشبوونی تاك بە نەخۆشیەكانی شەكرەو بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن زۆربەكارهێنانی كۆمپیوتەرو ئینتەرنێتە چونكە سوڕی خوێن بەباشی بەكاری خۆی هەڵناستێ‌ .
كاریگەری لەسەر پەیوەندیە خێزانیەكان :
زۆرجار زۆربەكارهێنانی ئینتەرنێت وادەكات تاك زیاد لەپێویست بەخۆیەوە سەرقاڵ بكات و بایەخی تەواوی ئەو تاكە بۆلای خۆی ڕابكێشێ‌ لەكاتێكدا ئەو تاكە ئەركی خێزانی لەئەستۆدایە بەڵام بەپێی پێویست هەڵناستێ‌ بە جێبەجێكردنی ئەركە خێزانیەكانی ، زۆرجاریش ئینتەرنێت بووەتە هۆی دروستبونی ناكۆكی نێوان ژن و مێرد و شەڕوئاژاوەی خێزانی و خیانەتكردن لەیەكتری و تەنانەت جیابوونەوەش (تەڵاق) .
كاریگەری لەسەر كاركردن :
بوونی هێڵی ئینتەرنێت لەشوێنی كاركردندا وەك فەرمانگەو شوێنەكانی تری كاركردن دەبێتەهۆی ئەوەی هەندێ‌ فەرمانبەران و كارمەندان هەندێ‌ لەكاتی كاركردنیان بەبەكارهێنانی ئینتەرنێتەوە بەسەربەرن ئەمەش دەبێتەهۆی ئەوەی ئەوكەسانە هەڵنەسن بەڕاپەڕاندنی ئەركەكانیان بەپێی پێویست ، هەروەها زۆربەكرهێنانی ئینتەرنێت لەشەواندا دەبێتەهۆی ئەوەی كەسانی ئالوودەبوو لەكاتی كارەكانیان وابكەون و هەمیشەش لەكاتی كاركردندا ماندوو دەردەكەون چونكە شەوان پشوی پێویست بەخۆیان نادەن و هەمیشەش بریان لای ئینتەرنێتە لەكاتی كاركردندا .
كارگەری لەسەر زیرەكی ئەكادیمی :
لەڕاپرسیەكدا كە لەساڵی 1997 لەلایەن (أ . بربر) ئەنجامدراو لە گۆڤاری ( Us Today ) ئەنجامەكەی بڵاوكرایەوە ئەوەی دەرخست كە لە %86 مامۆستایان پێیان وابوو بەكارهێنانی ئینتەرنێت لەلایەن منداڵانەوە نابێتە هۆی گەشەسەندنی تواناكانیان و زیرەكی ئەكادیمیان بەهۆی نەبوونی یاسایەكی ڕێكخراو لەبەكارهێنانیدا ، هەروەها لەتوێژینەوەكەی (كیمبرلی یۆنگ)یش ئەوە دەركەوت كە لە %58 خوێندكاران دانیان نا بەوەی بەهۆی بەكارهێنانی ئینتەرنێتەوە ئاستی زیرەكیان دابەزیوە ئەمەلەكاتێكدا ئینتەرنێت بەسەرچاوەیەكی هەرەگرنگی خێرا دادەنرێت لەگەڕان بەدوای زانیاریەكاندا بەڵام گرفت لەوەدایە خوێندكاران بۆزۆر مەبەستی تر بەكاری دەهێنن نەك مەبەستی گەڕان بەدوای زانیاریە پێویستەكاندا .
جۆرەكانی ئالوودەبوون بە ئینتەرنێتەوە
ئالوودەبوون بەشێوەیەكی گشتی واتای نەتوانینی وازهێنانە لەبەكارهێنانی ئینتەرنێت بەڵام بابزانین تاكەكان بەچەند جۆر و بەچیەوە خوو بەم تۆڕەوە دەگرن ، لێرەدا چوار جۆری سەرەكی لە جۆرەكانی خووگرتن بەئینتەرنێتەوە باس دەكەین كەبریتین لە :
یەكەم – ئالوودەبوون بەناسینی كەسانی ترەوە :
ئالوودەبووان لەم جۆرەدا هەوڵی ناسینی كەسانی تر دەدەن و زیاتر سەردانی ئەو یانەو ماڵپەڕو وێبسایتانە دەكەن كە زیاتر بایەخ بە لێك نزیك كردنەوەی تاكەكان و ئەندامەكانی دەدات نمونە وەك وەك تۆڕی كۆمەڵایەتی فەیسبووك ، زۆربەی ئەو كەسانەی زیاتر بەم جۆرەوە ئالوودە دەبن بەپێی توێژینەوەكان ئەوكەسانەن كە شەرمنن یاخود كەسانی گۆشەگیر و دوورەپەرێزن لەژیانی واقیعی كۆمەڵایەتی و لەپێكهێنان و پەرەپێدانی پەیوەندی كۆمەڵایەتی لاوازن لەبەرامبەردا بۆ پڕكردنەوەی ئەم بۆشاییە پەنا دەبەنە بەر ناسین و پەرەپێدانی پەیوەندی كۆمەڵایەتی لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە .
دووەم – ئالوودەبوون بەیاری و قوماركردن لەرێگەی ئینتەرنێتەوە :
یەكێكی تر لەو جۆرە ئالوودەبوونە كەسانێكە كەبە یاری و قوماركردن ئینتەرنێت بەكاردێنن ئەمەش وادەكات ئەوتاكە هەموو بایەخێك بەوكارە بدات بۆ بەسەربردنی كاتەكانی بە یاری و قوماركردنەوە بۆ بردنەوەی پارەو سامان بەڵام هەموو ئەو ڕاستیە دەزانین كە قوماركردن خۆی لەخۆیدا كارێكی قبوڵنەكراوە لەلایەن كۆمەڵگای ئێمەوە چونكە نە ئاین و نە دابونەریتیشمان خۆشی بەم رٍەفتارەدا نایەت بۆیە زیاتر تاكەكان لەڕێگەی ئەم تۆڕەوە ئەو كارە دەكەن چونكە بەشێوەیەكی شاراوەیی ئەم نهێنیە دەمێنێتەوەو نابێتە تاكێكی نەفرەت لێكراو لەلایەن دەوروبەرەوە هەروەها لەبەر كەمی یان نەبونی شوێن و یانەی تایبەت بە قوماركردن زیاتر پەنا دەبرێتە بەر ئەم ئەم كارە لەڕێگەی ئینتەرنێتەوە ، لەلایەكی ترەوە زۆری یاریە ئەلیكترۆنیەكان بە بەرزترین كوالێت و دەستكەوتنی بەئاسانی وادەكات بەكارهێنەرانی ئینتەرنێت بەخۆیەوە سەرقاڵ بكات تاوەكو وادەكات ئەو تاكە نەتوانێت وازیان لێبێنێت و بەكاریان نەهێنێ‌ لەئەنجامدا ئەمەش كاردانەوەی ئالوودەبونی لێدەكەوێتەوە .
سێیەم – ئالوودەبوون بەسەیركردنی وێنەو فیلمە ڕووت و سێكسیەكانەوە :
زۆری ماڵپەڕە سێكسیەكان لەسەر تۆڕی ئینتەرنێت و ناتەندروستی لە پەروەردەكردنی منداڵ و نەبونی چاودێری لەچۆنیەتی بەكارهێنانی ئینتەرنێت و نەبونی زانیاری لای منداڵان دەربارەی كۆئەندامی زاوزێ‌ و تێنەگەیشتنیان لە چەمكە تایبەتەكان بەم بوارە بەتایبەت لە قۆناغی هەرزەكاری و بالغبوون و پێگەیشتندا كەتاك لەو پەڕی گەشەی سێكسیدایە وادەكات بۆ پڕكردنەوەی پێداویستیەكان و پەیداكردنی زانیاری پەنا بەرێتە بەر ئەم كارە ، هەروەها كەسانی تریش هەن كەبەم كارەوە خوو دەگرن ، ئەمەش كاریگەری زۆرخراپ دەكاتە سەر پەیوەندی نێوان هاوسەران و دروستبونی لادان لە ڕەفتاری ئالوودەبووان بەگشتی .
چوارەم – خووگرتن یان ئالوودەبوون بە گەڕان بەدوای زانیاری دا :
جۆرێكی تر لەخووگرتن كەسانێك دەگرێتەوە كەشەیدای بەدەستهێنانی زانیارین لەبوارە جیاوازو تایبەتیەكاندا ئەمەش كارێكی باشە بۆ دەوڵەمەندكردنی خود بەزانیاری بەڵام خراپی ئەم كارە لەوەدایە كەئەو تاكە بەهۆی زۆری بەسەربردنی كاتەكانی بەم بوارەوە كاتێك دەزانێ‌ گرفتاری ئالوودەبوون بووە بەئینتەرنێتەوە هۆكاری ئەم كارەش زۆری زانیاریە جۆربەجۆرەكانەو بەئاسانی دەستكەوتنی ئەو زانیاریانەیە لەئینتەرنێتدا .
نیشانەكانی توشبوون بەئالوودەبوونی ئینتەرنێتی :
چەند نیشانەیەك هەن كە ئاماژە دەكەن بەوەی ئەو تاكە ئالوودە بووە یان نا بەئینتەرنێتەوە ، كەسی توشبوو هەست بە دڵەڕاوكێ‌ و بێتاقەتی دەكات كاتێك لەكۆمپیوتەرەكەی دادەبڕێت و دووردەكەوێتەوە وەكاتێكیش دەگەڕێتەوە سەر كۆمپیوتەرو بەكارهێنانی ئینتەرنێت هەست بە ئارامی و خۆشیەكی زۆر دەكات ، هەروەها كەسی توشبوو بۆماوەیەكی زۆر لەسەر بەكارهێنانی ئینتەرنێت بەردەوام دەبێت و بیری لای ئەو كاتە نیە كەچەند دانیشتووە و زۆربەی كاتەكانی بەوكارەوە بەسەر دەبات ، ئەگەر زۆربەسەربردنی كاتەكان لەسەر ئینتەرنێت بووە هۆی دروستكردنی كێشەو گرفتی كۆمەڵایەتی و خێزانی و پیشەیی بۆ ئەو تاكە ئەوا واتای توشبوونی ئەو تاكەیە بە ئالوودەبوونی ئینتەرنێتی ، تاكی توشبوو حەزدەكات كاتی خەوو نانخواردن بەزوویی تێپەڕن بۆئەوەی دووبارە بگەڕێتەوە سەر بەكارهێنانی ئینتەرنێت .
بۆچی ئینتەرنێت دەبێتە هۆی ئالوودەبوون پێیەوە ؟
ڕەنگە بەكارهێنانی مادە هۆشبەرەكانی وەك : مەی ، تریاك ، كۆكایین ، دەرزی ، جگەرە و هتد . وەڵامەكانیان ئاشكرابێت بۆ ئەو پرسیارەی سەرەوە كە هەموو كەسێك دەزانێت بەكارهێنانی ئەو مادانە پیسكردنی خوێنە بەمادەی نیكۆتین كەدواتر خوێن پێویستی پێیان دەبێت و لەكاتی لێبڕانیدا داوایان دەكات ، بەڵام خۆ ئینتەرنێت مادەیەكی كیمیایی نیە تێكەڵ بەخوێن بێت ئەی بۆچی توشی ئالوودەبوونمان دەكات ؟ لەتوێژینەوەیەكی ئەمریكیدا ئەوە سەلمێنرا كە لە (%7.5) بەكارهێنەرانی ئینتەرنێت توشی نەخۆشی ئالوودەبوون دەبن پێیەوە ، ئالوودەبوون بەم ئامێرو تۆڕەوە سێ‌ هۆكاری سەرەكی و گشتی هەیە كەبریتین لە :
یەكەم – نهێنی پارێزی :
ئەو توانا بەرز و خێراییە لەڕادەبەدەرەی كە ئینتەرنێت هەیەتی لە دابینكردنی زانیاریەكان و پێداویستی و ئارەزووەكاندا بۆتاك بەبێئەوەی پێویست بكات تاك خۆی بناسێنێ‌ یان ناسنامەی ڕاستەقینەی خۆی ئاشكرا بكات بەمەش مرۆڤ هەست بەئازادی و سەربەخۆیی دەكات لە هەڵبژاردنی هاوڕێ‌ و پرسیاركردن و یاری و قوماركردن و هەرچی ئەو شتانەی ئەو كەسە بیەوێ‌ .
دووەم – ئاسانكاری :
هۆكارێكی دیاری تری توشبوون بەم دیاردەیە ئاسانكاری ئەم تۆڕەیە چونكە گەڕان بەدوای پێویستیەك یان زانیاریەك و هەواڵێكدا پێویست بە بڕینی ڕێگاوبان و كڕین و تێچوونی مادی زۆری ناوێ‌ بەڵكو بەزووترین كات و لەجێگاكەی خۆتەوە هەرچیەكت بوێ‌ دەستت دەكەوێ‌ بەبێئەوەی پێوەی ماندوبی ، ئەمەش وادەكات تاك ساتێ‌ زیاتر بەدیار ئەم ئامێرەوە دانیشێت و هەواڵێكی زیاتر بخوێنێتەوەو كەسێكی زیاتر بناسێت تا ئەوەندە دەزانێت كات لە نیوەی شەو لایداوەو بەرەبەرە كاتی زیاتری بۆ تەرخان دەكات تا دواتر دەكەوێتە ناو نەخۆشی ئالوودەبوونەوە ، سەرەڕای ئەم ئاسانكاریەش بونی زۆری ئەم ئامێرەیە لەماڵەكان و فەرمانگەكاندا .
سێیەم – هەڵهاتنی تاك :
هەر بەپێی ئەو توێژینەوە ئەمریكیە هۆكارێكی تری ئالوودەبوون بەئینتەرنێتەوە ئەوەیە كە ئینتەرنێتیش وەكو هەریەكە لە كتێب و فیلم و شتەكانی تر ڕێگە خۆشكەرە بۆ سەرقاڵ كردنی خود و هەڵاتن لەواقیع بۆ واقیعێكی تری جێگرەوە ، زۆرجار خەم و خەفەت یان بێكاری و شەرمنی لەتێكەڵ بوونی كۆمەڵگا وادەكات تاك لەو واقیعە هەڵبێت و خۆی لە واقیعێكی تردا جێگیر بكات لەنێو ئینتەرنێتدا .
چەند ڕێنمایی و ئامۆژگارییەك بۆ چۆنیەتی كەمكردنەوەو وازهێنان لەبەكارهێنانی ئینتەرنێت و ڕزگاربوون لەو ئالوودەبوونە ی كە توشبووی :
یەكەم – كاری پێچەوانە :
ئەگەر تاكی توشبوو ڕۆژەكانی هەفتەی هەموو بەئینتەرنێتەوە بەسەر برد ئەوا داوای لێدەكرێ‌ ئەوكارە هەڵگرێ‌ بۆ ڕۆژەكانی پشوو ، وەئەگەر هەرلەگەڵ داگیرسانی كۆمپیوتەرەكەی یەكسەر ئیمەیڵەكەی دەكاتەوە با جارێك كەمێك ئەم كارە دوا بخات تا وەرزشی بەیانیان دەكات و نانی بەیانی دەخوات پاشان گوێ‌ لەهەواڵەكانی بەیانی دەگرێت ئنجا ئەو كارەبكات ، هەروەها ئەگەریش كۆمپیوتەرەكەت لە ژووری نوستنەكەت داناوە ئەوا هەستە بەگواستنەوەی كۆمپیوتەرەكەت لە ژووری نوستنەوە بۆ شوێنێكی تری ماڵەكەتان بۆ ئەوەی كەمێك لەبەردەست و بەرچاوت دووربكەوێتەوە .
دووەم – دیاریكردنی كاتەكانی بەكارهێنان :
داوا لە ئالوودەبووان دەكرێت كە كاتی چوونە سەر ئینتەرنێت و كاتی وازهێنان دیاری بكەن بۆنموونە ئەگەر لەهەفتەیەكدا ماوەی 40 كاتژمێر لەسەر ئینتەرنێت بەسەردەبات ئەوا با هەوڵبدات ئەوكاتە بەشێوەی زنجیرەیی كەم بكاتەوە تا دەیگەیەنێتە 20 كاتژمێر ، هەروەها ئەگەر ڕۆژانە ئەوتاكەی ئینتەرنێت بەكاردێنێ‌ پێویستە كاتی چوونە سەر كۆمپیوتەر دیاری بكات بۆنمونە ئەگەر ڕۆژانە 5 یان 6 كاتژمێر ئەوكارە دەكات ئەوا پێویستە بزانێ‌ چەندێك لەوكاتە تێپەڕبووە بۆئەوەی ئاگای لەكاتی وازهێنان بێت ، هەروەها واباشترە كە هەموو ئەو كاتە بەیەكجار بەسەر نەبات بەڵكو دابەشی سەر كاتە بەتاڵەكانی بكات بۆئەوەی كارنەكاتە سەر كاروبارەكانی ڕۆژانەی .
سێیەم – قەدەغەكردنی بەشێك لەئینتەرنێت :
ئەگەر تاكێك ئالوودەی بەشێكی تایبەت بووە لەئینتەرنێت بۆنموونە بەكارهێنانی فەیسبووك كەئێستا زۆرترین كاتی تاكەكانی بۆخۆی بردوە ئەوا پێویستە ئەو بەشە (فەیسبووك) لەوتاكە توشبووە قەدەغەبكرێ‌ لەلایەن خۆی و ئەو كەسانەی یارمەتی دەدەن لەڕزگاركردنی لەم نەخۆشیە وە سەرپشك بكرێ‌ لەوەی هەربەشێكی تر لەئینتەرنێت بەكار دەهێنێ‌ .
چوارەم – ئامادەكردنی ڕاپۆرتێك بۆخود :
مەبەست لەم كارە ئەوەیە داوا لەكەسی ئالوودەبوو دەكرێ‌ كە هەستێ‌ بەئامادەكردنی ڕاپۆرتێك لەسەر ئەوەی پێنج یان زیاتر لەو زیان و كێشانە لەسەر لاپەڕەیەك بنوسێت كەبەهۆی زۆربەكارهێنانی ئینتەرنێتەوە توشی بووە وەك (كێشەی كۆمەڵایەتی ، كێشە لەبەڕێوەبردنی كاروباردا ، كێشەی تەندروستی و…..هتد) . پاشان پێنج لەو قازانج و دەستكەوتانە بنوسێ‌ كە بەهۆی وازهێنانی لەو كارە دێنەڕێی ، ئەم كارە تەنیا بۆئەوە نیە بنوسرێت و سەیری نەكرێ‌ بەڵكو پێویستە ئەم كاغەزە هەمیشە لەگیرفانی ئەو تاكە توشبووەدا بێت بۆئەوەی لەكاتی چوونی بۆسەر بەكارهێنانی ئینتەرنێت ئەم كاغەزە دەربكات و بیخوێنێتەوە و كاری پێبكات .
پێنجەم – دووركەوتنەوە لەكێشە خێزانیەكان :
زۆرجار كێشەو گرفتی ناوخێزان دەبێتەهۆی توشبوونی تاك بەم نەخۆشیە پێویستە خێزانەكان بۆڕزگاركردنی تاكە توشبووەكانیان دووربكەونەوە لە مشتومڕ و شەڕوناكۆكی نێوانیان بۆئەوەی تاك بگەڕێتەوە نێو خێزانەكەی و چیتر پەنا نەباتە بەر ئینتەرنێت بۆ بەدەستهێنانی سۆز و دڵسۆزی كەسانی تر .
شەشەم – گەڕانەوە بۆ كاری ڕۆژانە :
لێرەدا داوا لەوتاكە توشبووە دەكرێ‌ كە هەوڵبدات هەندێ‌ كاروچالاكی ڕۆژانە هەیە پەرەیان پێبدات وەك ( وەرزش كردن لەگەڵ تیمەكاندا ، سەردانیكردنی خزمان و هاوڕێیان ، دەرچوون بۆ بازاڕ و شوێنە گەشتیارییەكان لەگەڵ هاوڕێیاندا ، كتێب و ڕۆژنامە خوێندنەوەو …. هتد ) .


ئـەو سـەرچاوانەی سوودیان لێوەرگیراوە :
1- البوابە العربیە للاخبار التقنیە
2- منتدیات الشامل .
3- ویكیبیدیا الموسوعە الحرە .
4- المدرسە العربیە الالكترونیە .



نووسراوه‌ له‌لایه‌ن
null@example.com (Barham Eng)

راپۆرت لەسەر ئەنتەرنێت و ئالودەبوون پێى Reviewed by Unknown on 9:43:00 م Rating: 5

ليست هناك تعليقات:

نموذج الاتصال

الاسم

بريد إلكتروني *

رسالة *

يتم التشغيل بواسطة Blogger.