خوێندنی ئەهلی لە نێوان پارەو و پەروەردەكردندا.

ساڵانێكە خوێندنی ئەهلی لە پاڵ خوێندنی حكومی لە وڵاتە پێشكەوتوەكانی جیهان بەڕێوە دەچێت، بەڵام لە وڵاتانی تازە گەشەكردوو لەم دواییە هاتۆتە نێو كایەی پەروەردەوە، بۆ نمونە لە وڵاتی توركیا تا ساڵی 2012 تەنها 4% خوێندنگاكانیان ئەهلی بووە هاوكات لە هەوڵیشدابوون  بیكەنە 20%، ئەو بەرنامەیان لەو سۆنگەیەوە بووە حكومەت توانای ئەوەی نیە هەموو پێداویستیەكانی خوێندن لە ئەستۆ بگرێت، دەبێت بەشێك لە بەرهەمهێنەرەكان هەماهەنگ بن بۆ بەڕێوە چونی پرۆسەی پەروەردە و هەروەها كەمكردنەوەی خەرجیەكان، لە وڵاتانی تریش وەكو لوبنان ، ئۆردن، مسر، وڵاتانی كەنداو خەریكە خوێندنی ئەهلی دەبێتە مۆدێل زۆربەی خوا پێداوەكان منداڵەكانیان دەنێرنە ئەو ناوەندانە، ئەوەی گرنگە ئاماژەی پێبدرێت لەو وڵاتانە خوێندنی ئەهلی لەژێر سانسۆری كۆمەڵێك بنەما دایە كە تێكڕای چڕ دەكرێتەوە لە بەرزی  كواڵێتی خوێندنەكە، واتە هیچ پڕوبیانوەك لە بەرامبەر بەڕێوەچونی پرۆسەیەكی تەندروست و ستاندارد قبوڵ نیە، درێژەدان و رەخساندنی زەمینە بۆ بەردەوامبوونیان لە كێبەركێی ناوەندەكاندا لە پێشكەشكردنی باشترین پرۆسە خۆی دەبینێتەوە، بە دیوێكیتر بۆ ئەوەی بتوانن باوەڕی لایەنی فەرمی و كۆمەڵانی خەڵك بە دەست بێنن دەبێ پێشبڕكێ‌ لەسەر نواندنی بەرزترین ئاستی خزمەتی پەروەردەیی بكەن، لە هەرێمی كوردستانیش خوێندنی ئەهلی وەك هەر وڵاتێكیتر لە لایەن حكومەت و وەزارەتی پەروەردەوە زەمینەی بۆ رەخساوە، دیارە رەخساندنەكەش لە وەوە هاتوە:

1-لە زۆربەی وڵاتان ئەو جۆرە خوێندنە هەیە.

2-هەندێك بارسوكی بۆ حكومەت بەرجەستە دەكات.

3-زەمینەی كێبەركێ لە نێوان یەكترا لەسەر پێشكەشكردنی نمونەیەكی جوان لە پەروەردەكردندا خۆشدەكات .

4-هێنانە كایەی تەكنیك و تەكنەلۆژیای تازە.

        ئێستا ژمارەیەكی زۆر ناوەندی خوێندنی ئەهلی هەر لە باخچەی ساوایانەوە تا دەگاتە قۆناغەكانی بنەڕەتی و ئامادەیی تەنانەت كۆمەڵێك پەیمانگەو سەنتەری گەشەپێدان هەیە، بە شێوەیەك دوا ئاماری ساڵی خوێندنی (2013-2014) پێمان دەڵێت لە هەموو هەرێم (115) باخچەی ساوایان و (75) بنەڕەتی و (31) ئامادەیی و (25) پەیمانگە دەست بەكارن كە رێژەكەی بە بەراورد بە كۆی ناوەندەكانی خوێندنی حكومی تەنها( 3% ) یە، دیارە ئەوانەی ئەو ناوەندانە دەكەنەوە وەك هەر پڕۆژەیەكیتری وەبەرهێنان سەیری دەكەن ، واتە دەبێت قازانج بكەن ، ئەوەیان مەسەلەیەكە كەس پێی ناخۆش نیە  بە تایبەت لە ئێستادا یاسایەك هەیە رێكی دەخات ، ئەكیدیش وەبەرهێنەرێك پارە خەرج بكات و ماندوو بێت دەبێ قازانجیش بكات، بەڵام ئەوەی زۆر گرنگە و جێگای مشتومڕ نیە ، ئەو خوێندنەی لە ناوەندانە بەڕێوە دەچێت ئیتر لە هەر قۆناغێكەوە بێت،  دەبێت لە چوارچێوە یاساییەكە و بە شێوازی ستانداردەوە  بێت ناكرێت و نابێت لە ژیر هەر پاساوێكەوە كەموكوڕی لە پرۆسە ئەسلیەكە كە پەروەردە و فێركردنە هەبێت،چونكە ئەمەیان پەیوەندی بە چارەنوسی ئەم میللەتەوە هەیە، هەركەس و لایەنێك  لە خودی خاوەن پڕۆژەكەوە تا دەگاتە بەرپرسەكان و مامۆستایان ئەگەر هەر خەوشێك لە ئەدای واجیباتەكانیان هەبێت، بێجگە لەبەرپرسیاریەتی مێژوویی لە لایەن خوداوەندیشەوە بەرپرس دەبێت، چونكە بەرهەمهێنانی كارەكتەرێكی ناشایستە كاریگەری لە جومگەیەكی دیاری كراوی كۆمەڵ دەبێت بەڵام بەرهەمهێنانی نەوەیەكی ناشایستە ، داهاتوی ئەم میللەتە جارانی هیچ دەكات، لەیەك دوو ساڵی رابردوودا تێبینی ئەوە كراوە ئەو ناوەندانە هەندێكیان بە پێی پێویست بنەماكانی كردنەوە و بەردەوام بوونیان دروست نیە، بە هۆی جۆرێك لە كارئاسانیەوە  كە دەبوو نەكرێت هەر وەك لە پێشەوە ئاماژەم پێدا ئەوە داهاتووی نەتەوە دەخاتە ژێر پرسیارەوە، راستە ئێستا یاسایەك هەیە بەڵام تا هەنوكە نیزامێكی دیاری كراو نیە كە ببێتە بنەمای لێك جیاكردنەوەی باشەكان و خراپەكان ، بە گشتی پێویستە خوێندنی ئەهلی و ناوەندەكان بە پێی ئەو بنەمایانە مۆڵەتیان پێ بدرێت و بكرێنەوە:-

1-باڵەخانەی شایستەو سەربەخۆیان هەبێت كە هیچی كەمتر نەبێت لە باڵەخانە مۆدێرنەكانی حكومەت.

2-بەڕێوەبەرو مامۆستاكان كەسانی پەروەردەیی بن و وەك هەر مامۆستایەكیتری حكومی خول ببینن بۆ بەرهەڤ كردنی توانا زانستیەكانیان.

3-پێویست پرۆگرامەكان بە رەزامەندی و ئاگاداری وەزارەتی پەروەردە وە بێت بە تایبەتی هەردوو بابەتی زمانی كوردی و كۆمەڵایەتی كە دەبێت دەقاودەقی هەرێم بێت.

4-تەواوی ئیش و كارەكانیان هەر لە بەڕێوەبەرایەتی  ناوەندەكانەوە  تا دەگاتە مامۆستایان لە ژێر چاودێری یەكەی سەرپەرشتیار و سەرپەرشتیارەكان بن وەك هەر ناوەندێكی خوێندنی حكومی.

5-لە كرێی خوێندندا نابێت جیاوازی لە ناوەندێكەوە بۆ ناوەدێكیتر هەبێت تەنها ئەو ناوەندانە نەبێت كە خزمەتی زیاترو بەرچاوتر پێشكەش دەكەن، ئەوەش بە هەڵسەنگاندنی لێژنەی فەرمی و بە ئەمری وەزاری كە نابێت لە رێژەیەكی دیاریكراو تێپەڕ بكات.

6-لە ژێر هەر بڕوبیانوێك ،نابێت پارەی زیادە لەوەی دیاری دەكرێت،  لە خوێندكاران وەربگیرێت. 

لەزۆر شوێنی دونیا خوێندنی ئەهلی بەپارە هەیە تادەگاتە كوردستان، ئەمڕۆ لەكوردستان زۆر گرنگی وبرەو بەخوێندنی بەپارە دەدرێ‌، ئیتر وێڕای ئەوەی ئەم جۆرە خوێندنە لەزانكۆو خوێندنگاكان ئیجابیاتی خۆی هەیە، وەلێ‌ سەلبیات وزەرەرو زیانیشی زۆرە ، بۆنموونە : خەڵكێكی تەمبەڵا وناشایستە بەپارە لەبەرئەوەی هەیانە وەپێش خەڵكی شایستەو زیرەك دەكەونەوەو، بڕوانامەی باڵا بەپارە بەدەست دێنن ، بەیانی لەسەرحسابی ئەوە خوێندن و بڕوانامەو پلەو پۆست و دەسەڵات وەردەگرن وحوكمڕانی گەل ووڵات دەكەن . خەڵكێكی هەژارونەدار بەهۆی نەبونیانەوە لەو جۆرە خوێندنانە دادەبڕێن وبێ‌ بەش دەبن . بەهۆی ئەوەی خوێندن وشەهادە كە بەپارەیە زۆرگرنگی بەخوێندن وزانست وزانیاری نادەن، گرنگ ئەوەیە خوێندن و كاتەكە تەواو بكەو شەهادەكە بەدەست بێنن . خەڵكێك ناخوێنێ‌ ‌و ڕوو لەتەمبەڵی دەكا، قوتابخانەكان چۆڵا دەبن، لەبەرئەوەی بەئاسانی دەتوانن لەوێ‌ بڕوانامە بەدەست بێنن . حكومەت فێری پارەخواردن وگەندەڵی وژیان دەبێ‌ لەسەرحسابی خەڵك ، كەچی ئەسڵا ئەوەیە حكومەت خوێندن و ژیان بۆخەڵك دابین بكا نەك لەسەر حسابی خەڵك بژیت . جۆرەها خوێندن و بەرنامەو فێركارو مامۆستاو پڕۆژە دێنە ناوگەل ووڵات وڕۆڵی خۆیان دەبینن ، لەوانەیە لەداهاتوودا زیان بەگەل ووڵات بگێنن .

بۆ چۆنیتی وەرگرتنی خوێندكار‌و نرخی خوێندنگەكان وەك نمونەیەك كەئاماژەی پێبدەین لەم راپۆرتەدا، سەردانی كۆلێژی سەڵاحەدینی ئەیوبیمان كرد‌و سەبارەت بەوەرگرتنی خوێندكار لەخوێندنگە ئەهلییەكان مامۆستا بستامی چۆڵاك بەڕێوەبەری كۆلیژی سەڵاحەدینی ئەیوبی وتی: كۆلێژەكەی ئێمە دوو قۆناغی خوێندنی تێدایە قۆناغی 7 بۆ 9 ‌و قۆناغی 10 بۆ 12 تێدایە هەموو ساڵێك لە 1/5 دا تاقیكردنەوەی هەڵسەنگاندن دەكەین بۆ وەرگرتنی خوێندكاران‌و خوێندكارە یەكەمەكان لە پلەی 1بۆ10 لە100% نرخەكەی بۆ دادەشكێنین‌و لەپلەی 10 بۆ 50ش لە 25% تا لە 75% یان بۆ دادەشكێنیین، سەبارەت بەنرخی خوێندن لەیەك ساڵدا مامۆستا بستامی چۆڵاك وتی: نرخی خوێندن دوو جۆرە، یەكەمیان ئەو خوێندكارانەی كە پێشتر لێرە بوون بۆ هەر خوێندكارێك بڕی 2000 دۆلاریان لێوەردەگرین‌و بۆ خوێندكاری تازەش بڕی 3000 دۆلاریان لێوەردەگرین‌و ئەم پارەیەش تەنها نرخی خوێندنە.
كتێبە زانستییەكان بەپارە دەكڕن
لەبارەی كتێب‌و جل‌وبەرگ‌و خواردن، بەڕێوەبەری كۆلیژی سەڵاحەدینی ئەیوبی وتی: بەشێكی كتێبەكان وەزارەتی پەروەردە دابینی دەكات‌و بەنرخێكی دیاریكراو لەوەزارەتەوە پێمان دەگات، بەڵام كتێبـی زانستی خۆمان بەپارە دابینی دەكەین‌و نرخی هەر كتێبێك 20 بۆ 30 دۆلارە، جل‌وبەرگیش لەرێی كۆمپانیایەكی توركییەوە دابین دەكرێت، نرخی پانتۆڵ‌و تیشێرتێك 30 دۆلارە‌وكرێی پاسی هاتوچۆش 50000 هەزار دینارە‌و بەشی ناوخۆیی هەر خوێندكارێكیش كە لە داخلی دەمێنێتەوە بڕی 1500دۆلارە بە هەموو مەسرەفێكەوە.
گوشار لەسەر كەسوكاریان دروستبووە
خوێندكار ئارام رەئوف كە لەپۆلی 11ی ئامادەییە لە كۆلێژی سەڵاحەدین دەڵێت: نرخەكەی زۆر گرانەـ لەرووی زمانەوە قازانجمان لێكردووە، بەڵام گوشارێكی زۆری لەسەر كەسوكارمان دروست كردووە لەڕووی پارەوە، بۆیە داوا لەحكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەم ئاوڕێكمان لێبدەنەوە.
خوێندكار ئامانج ئیسیماعیل بەهەمان شێوەی هاوڕێ خوێندكارەكەی دەڵێت: هەرچەندە من 50%م بۆ داشكێنراوە‌و لە پلە باشەكانم، بەڵام نرخەكەی هەر زۆرە‌و لەبەر زۆری نرخەكەی من لە ماڵەوە خواردن دەهێنم، بۆیە داواكارم لەحكومەت پێدا چوونەوەیەك بكەن بەنرخی خوێندگا ئەهلییەكان تا منداڵی فەقیریش بتوانن بێن بخوێنن.

قوتابخانە و خوێندنگە بەشێكی گرنگ لە پرۆسەی پەروەردە و فێركردن پێك دێنن و تەواوكەری ئەو پەیامە مەزنەی زانست و زانیارین كە دەبێ هەموو تاكێك بەبێ جیاوازی بەشداری ئەو پرۆسەیە بكات و لە سەرەتای تەمەنییەوە كارئاسانی و رێگەی پێ بدرێ بخوێنێ، ئەركی دەوڵەتیشە باشترین سیستم و لەبارترین ژینگە بۆ تاكەكانی بڕەخسێنێ تا ئەلفوبێی زانیاری و خوێندن فێر بن، بەتایبەتی لەم سەردەمی جیهانەگرایی و بچووكبوونەوەی دنیایەدا لە بەردەم شۆڕشی تەكنەلۆژیا كی دەرفەتی پرۆسەكەی زیاتر قورستر كرد تا هاوشان لەگەڵ هەموو دنیا هاوشێوە و گونجاو بێت و زانیاری تازە و تازەگەری لەخۆ بگرێت، بۆیە دابینكردن و رەخساندنی ئەو دەرفەتە بەبێ جیاوازی چینایەتی و تەمەن و رەگەزیی بۆ هەموو تاكێك ئەركی سەرەكی دەوڵەتە.
لە وڵاتانی سەرمایەداریدا ئەو ئەركە لەژێر چاودێری وردی شارەزا و سەرپەرشتیارانی پەروەردەی حكوومەت لە ئەستۆ دەگیرێت، بەڵام ئەوەی تاك شۆك دەكات ئەوەیە ئاخۆ ئێمە وڵاتێكی سەرمایەدارین و هەموو قۆناغەكانی ترمان بڕیوە بۆ ئەوەی وەك وڵاتێكی خاوەن سیستمی سەرمایەداری هەڵسوكەوت بكەین، ئەگەر سەرمایەدارین كوا كۆمپانیا و سەرمایەی سەرمایەداران، بۆچی سەرمایەداران تەنیا كار لەو بوارە هەستیار و گرنگە چارەنووسسازە دەكەن, ئاخۆ قازانجێكی بەپەلە و بێ ماندووبوون و خاوێنیان دەست دەكەوێ؟ یان خەمی بێشوێنی و نەخوێندەواریی منداڵی كورد دەخۆن كە دڵنیام ئەو مەبەستە نییە, چونكە هیچ منداڵێكی هەژار و كەمدەرامەت لای ئەوان جێی نابێتەوە, بۆچی هەوڵ بۆ بنیاتنانی ژێرخانی ئابووری نادەن؟ بۆچی كێشەی كەمی كار و بەرهەم ناكەن بە خەمی خۆیان؟ ئەوانە و چەندین پرسیاری تر، بەڵام ئەوەی زۆر سەرنجڕاكێش و جێی گومانە، بۆ هەر سەرمایەدارە و هەڵدەستێ كۆمەڵگەیەكی خوێندن هەر لە باخچەی ساوایانەوە تا دەگاتە پۆلی 12 و هەندێكیش پەلیان بۆ كردنەوەی زانكۆ و كۆلیژی بەرز هاویشتووە كە تەنیا مەرج بۆ چوونە ئەو كۆمەڵگە و زانكۆیانە پارەیە و هیچیتر نا، جا تەمەن و رەفتار و فێربوون لە چ ئاست و پلەیەكە بەلایانەوە گرنگ نییە، بە داخەوە هەندێ لەو خوێندنگە و قوتابخانانە تەنانەت زمانی كوردی و مێژووی كوردیشیان تێدا ناخوێندرێ، بەبیانووی نێودەوڵتیبوون و سیستمی وڵاتێكی بیانییەوە، ئەگینا جگەرەكێشان و شەڕانگێزی و رەفتاری خراپی بێڕێزی بەرامبەر بە مامۆستا و پرۆسەی خوێندن بەرچاو دەكەوێ، هەر كەسە و دوای چەندین ساڵ دابڕان لە خوێندن دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی پۆلی 12 تەواو بكات و هەر چۆنێك بێت بڕوانامەیەكی بەكالۆریۆس بەدەست بێنێ، جا بە واسیتە و بەهۆی پارەدانەكەی یان بەهۆی غەش و بلوتوزەوە بێت گرنگ نییە، گرنگ ئەوەیە بڕوانامەكەی هەموار بكات یان لە شوێنێك دابمەزرێت یان بە ئاستێكی نزمی خوێندن بچنە زانكۆ و ببن بە مامۆستا و كارمەندی داهاتووی كوردستان.
بۆیە پێویستە ئەو قوتابخانانە لەلایەن وەزارەتی پەروەردە و یەكەی سەپەرشتیاری پەروەردەیی "جۆریەتی" و رێوشوێنی توند و ورد لەسەر خوێندنگەی ئەهلی دابنرێ، بەو بەرفراوانی و بێسەروبەرییەوە رێگە بە كردنەوەیان قوتابخانە و زانكۆی تایبەت نەدرێت، لەلایەن كەسانی پەروەردەیی و شارەزای پرۆسەكەوە بەڕێوە ببرێن نەك بازرگان و سەرمایەدار كە ئامانجی سەرەكییان تەنیا بەدەستهێنانی بڕێك پارەبێ, وا چاكە بایەخی زیاتر بە قوتابخانەكانی حكوومی بدرێ، چونكە ئەوان بەرهەمی دوارۆژی نەتەوەیەكن، هیچ كۆمەڵگە و حكوومەتێك پێش ناكەوێ ئەگەر پرۆسەی خوێندن لە سەرمایەی مادی بەگرنگتر نەزانێ، با خوێندن نەبێتە پۆل و قۆناغ بڕین و نمرە وەرگرتنی بێ فێربوون و زانیاری.
توێژەری كۆمەڵایەتی

نووسراوه‌ له‌لایه‌ن
null@example.com (Barham Eng)