كوردو كوردستان له نهخشه نهێنیهكانی سی ئای ئهی
كوردو كوردستان له نهخشه نهێنیهكانی سی ئای ئهی
پوخته
لهو بابهته تیشكخراوهته سهر ئهو نهخشه نهێنیانهی كه (سەنتەری نەخشەسازی – Cartography Center)ی سهر به دەزگای هەواڵگری ناوەندی (سی ئای ئهی) ئهمریكی بە بۆنەی ٧٥ ساڵەی دامەزراندنی، بڵاویکردەوە، له نێو نهخشهكان دا چهند نهخشهیهكی كورد و كوردستان له سهردهمی جیاجیا بڵاوكراوهتهوه. كه ههندێك له نهخشهكان بۆ چلهكانی سهدهی رابردو دهگهڕێتهوه، ههروهها لێره رهگوریشهی ئهو دامهزراوه سیخوڕیه ئهمریكیه باسكراوه، ههر له مێژووی دامهزراندنی و دهرچونی (بڕیاری ئاسایشی نیشتمانی)، ههروهها پێكهاتهوه و ئهركهكانی دەزگای هەواڵگری ناوەندی (CIA) باسكراوه.
مێژوی سی ئای ئەی
ویلایهتە یەکگرتوەکانی ئەمریکا لە سەردەمی (جۆرج واشنگتۆن)ـەوە تاوەکو ئێستا بهبەردەوامی و گرنگیهوه چاڵاکیە ھەواڵگریەکانیان بەڕێوەبردوە، بە تایبەتی لە دوای جهنگی جیهانی دووەم ئەو چاڵاکیانە لە سەر بناغەی دامهزراوهیهكی حکومی ڕێکخران، (فرانکلین د. رۆزڤێلت) سەرۆکی ئەمریکا، (ویلیام جەی دۆنۆڤان)ی دەست نیشان کرد ببێتە یەکەم ڕێکخەری زانیاری، دواتر کە ئەمەریکا لە ساڵی ١٩٤٢ چوە ناو جهنگی جیهانی دووەم گۆڕا بۆ دەزگای کاروبارە ستراتیژییەکان (ئۆ ئێس ئێس) پێش (سی ئای ئەی) کاری دەکرد، ئەرکی سەرەکی کۆکردنەوەی زانیارییە ستراتیژییەکان و لێکۆڵێنەوە لێیان، بەڵام لە دوای جهنگی جیهانی دووەم (ئۆ ئێس ئێس) لەگەڵ زۆرێک لە دەزگاکانی تری دەورانی شەڕ لە ناوچون و کارەکانیان بە وەزارەتی جەنگ ڕاسپێردرا، زۆری نەبرد سەرۆک ترۆمەن گەیشتە ئەو باوەڕە ئهمریكا پێویستی بە دامودەزگایەکی کۆکراوەی بۆ دوای شەڕ ھەیە. بۆ ئەوەی دەزگایەکی کاری ھەواڵگری پێکبھێنرێت.
(بڕیاری ئاسایشی نیشتمانی)
دەزگای هەواڵگری ناوەندی – The Central Intelligence Agency (سی ئای ئهی) لە ساڵی ١٩٤٧ لە لایەن سەرۆكی ئهمریكا (ھەری ئێس ترۆمەن) دامەزرا. لهو بڕیارە بەرێوەبەرییەكی هەواڵگری ناوەندی دامەزرا وەكو سەرۆكی كۆمەڵگای هەواڵگری ویلایهتە یەكگرتوەكانی ئەمەریكا خزمەت بكات و سەرچاوهیەک بۆ ڕاوێژكاری لەگەڵ سەرۆك کۆمار كار بكات لە سەر ئەو کێشە هەواڵگریانەی كە پەیوەندیان بە ئاسایشی نیشتمانی ئهمریكاوه هەیە، وەك بەرپرسی دەزگای هەواڵگری خزمەت بكات. ههروهها لە بڕیاری ئاسایشی نیشتمانی (سی ئای ئەی) راسپێردرا بۆ رێکخستنی چالاکیە ھەواڵگریەکانی نیشتیمان و لێک گرێدانیان و ھەلسەنگاندن و دابەش کردنی ئەو زانیاری و ھەواڵگری یانەی کاریگەرن بەسەر ئاسایشی نیشتمانی ئەمرکیاوە دهبێت.
لە سەردەمی (جۆرج دەبلیو بۆش) ھەندێک گۆڕانکاری لەو دەزگا سیخوڕیه کرا، بە تایبەتی لە (١٧ دێسەمبەری ٢٠٠٤) بڕیاری ریفۆرمی ھەواڵگری و قەدەغەکردن و رێگەگرتنی لە تیرۆر ئیمزا کرد، کە کۆمەڵگای ھەواڵگری سەر لە نوێ دامەزراندەوە. پۆستی بەڕێوەبەر و جێگری ھەواڵگری ناوەندی نەھێشت، دانانی پۆستی بەڕێوەبەری دەزگای ھەواڵگری ناوەندی، ھەروەھا پۆستی بەڕێوەبەری ھەواڵگری نیشتمانی پێکھێنا، کە چاودێری کۆمەڵگای ھەواڵگری ناوەندی دژە تیرۆریزمی نیشتمانی ئهمریكا بکات.
دەزگای هەواڵگری ناوەندی (CIA)
ئاژانسی ناوهندی ههوڵگریی یهكێكه له گرنگترین دهزگاكانی ههواڵگری و سیخوڕی سهرهكی له جیهان، زانیاریەکانی (سی ئای ئەی) تێگەیشتن و کردارەکانی به بەردەوام سودی تەکتیکی و ستراتیجی دابیندەکات بۆ ویلایەته یەکگرتوەکانی ئەمریکا، دەستپێشخەری هەڕەشە و ئامانجه دورەکانی ئاسایشی نیشتمانی ویلایەته یەکگرتوەکان دەکات، به کۆکردنەوەی زانیاری سیخوڕی گرنگ و بەرهەم هێنانی ئامانجی هەموو سەرچاوه شیکاریەکان و هەڵسان بەکرداری نهێنی کاریگەر لەژێر ڕێنمایی سەرۆکی ئهمریكا، شوێنی (سی ئای ئهی) كهتۆته قهراغی (لانگلی- Langley) به دووری 15كلم له واشنتۆنی پایتهخت، رووبهروبهری 125 ههزار مهتر چوارگۆشه له ساڵی 1966 دروستكراوه، نزیكه (46) ملیۆن دۆلاری تێچوه.
دەزگاکانی سی ئای ئەی دابەشى سەر چوار بەشی سەرەکی كراوه:
§ بەڕێوەبەرایەتی ھەواڵگری .
§ ڕێکخراوی کاروباری نھێنی نیشتمانی.
§ بەڕێوەبەرایەتی زانست و تەکنەلۆژیا .
§ بەڕێوەبەرایەتی پشتیوانی.
ئەرك و بەرپرسیاریەكانی بەڕێوەبەری (سی ئای ئەی) پێكدێن لە :
– كۆكردنەوەی هەواڵگری لە رێگای سەرچاوە مرۆییهكان و رێگای دیكه، تەنها بە نەبونی توانا وەکو پۆلیس، دەسەڵاتی فەرمانی دادگایی کردن و یاخود دهسەڵات و ھێزی خۆ داسهپاندن و هەستان بەكاری ئاسایشی ناوخۆیی ئهمریكا.
– لێكگرێدان و هەڵسەنگاندنی هەواڵگری پەیوەندیدار بە پاراستنی نیشتمانی و ئامادەکاری و بڵاوكردنەوەی گونجاوی هەواڵگریەکان.
– دابینكردن و چاووساغی کردنی سەرتاسەری پیکەوه گونجانی هەواڵگری نیشتمانی لە دەرەوەی وڵات لە ڕێگای سەرچاوە مرۆییهكان و بەكارھێنانی پێكەوه گرێدانی كۆمەڵگای هەواڵگری دەسەڵاتدار بۆ هەستان بەم چەشنە كۆکردنەوە لەگەڵ هاوتا کردنی بەڕێوەبەرایەتیەکانی دیکەو دەزگاکان و یاخود هیڵەکانی دیکەی حكومەتی ویلایهتە یەكگرتوەكان كە دەسەڵاتيان پێدراوه بۆ كۆ كردنەوەی ئەم جۆرە تاییەتمهندیانە و دڵنیابون لەوەی كە داهاتەکان بە كاریگەریترین شێوە بەكارھاتون و بایەخێكی گونجاو دراوە بەو مەترسیانەی لە سەر ویلاتە یهكگرتوەكان و ئەو كەسانەی كە پەیوەندیان بەو جۆرە كۆكردنەوانەوه ھەبوه.
– سەرۆك کۆمار یان بەڕێوەبەری هەواڵگری نیشتمانی بڕیاری ڕاستەوخۆ دهدهن، ئهگهر ئهركهكان پەیوەندیان بە هەواڵگرییەوه ههبو كاریگهریشی بە سەر ئاسایشی نیشتمانی ئهمریكا ههبێت.
ئەركی دەزگای هەواڵگری ناوەندی (سی ئای ئهی) یارمەتیدانی بەڕێوەبەری دەزگای هەواڵگری ناوەندیە لە جێ بەجێ كردنی ئەرك و ڕاسپاردەكانی سەرەوە بۆ ئەوهی پەیامەكانی بەدیبهێنێ، بەڕێوەبەری دهزگای سەرقاڵی لێكۆلینەوە، پەرەپێدان و بەرفرەکردن دەبێت بە شێوەیەکی بەرزو کارتێکەری تەكنۆلۆجیای پێشكەوتوو بۆ بەدەست هێنانی ئامانجە هەواڵگرییەكانی وەك دەزگایەكی جیاواز، ههروهها (سی ئای ئەی) وەكو سەچاوەیەكی سەربەخۆی لێكۆڵەرەوە كار دەكات لە سەر ئەو بابەتانەی كە جێگای سەرنجن و له نزیكەوە لەگەڵ رێكخراوەكانی تری نێو كۆمەڵگای هەواڵگری كار دەكات كە دڵنیا بێت لە بەكار ھێنەرانی هەواڵگرییەكان، جا چ سیاسەت داڕێژەرانی واشنتۆن بن یان سەرلەشکرەکانی مەیدانی شەڕ. ههر وەکو ڕوداوەکانی جیھانی ناچاری ئاسایشی نیشتمانی کردوە له گۆرانکاری لەئەجینداکانی (سی ئای ئەی)یش بەپێی ئەو پێشبڕکەییانە ڕوبەڕوبوەتەوە بەوەی:
– دامەزراندنی ناوەندیەکی خاوەن کۆمەڵە زەبروزەنگێکی تایبه تمەندانەی ئەرکە گرینگەکان بۆ وەڵامدانەوەی هەر جوره کێشەیەکی بەم ئاستە، وەكو بڵاو نەبونەوەی چەكە بە كۆمەڵ كوژەكان، شەڕی دژە تیرۆر، دژە هەواڵگری، تاوانكاریەكانی رێكخراوی ناوخۆیی و بازرگانانی كەرەسە لەھۆشبەرەكان، ژینگە و هەواڵگریە چەكە قەدەغەکراوەکان.
– داڕشتنی ھاوپێمانیەکی بەھێزتری بیانی لە نێوان پەیڕەوی چەندین كۆکەرەوەی هەواڵگری و سەرچاوە شیکارەکان.
– بەشداربونی چالاكانە لە لێكۆڵینەوەكانی كۆمەڵی هەواڵگری و بەرھەم ھێنانی شیکاری ھەمو سەرچاوەكان لە سەر تەواوی بابەتەكان كە كاریگەریان بە سەر ئاسایشی نیشتمانیهوە ھەیە.
– به شداری كردنی کاریگەرانەی سەرجەم كۆمەڵگای هەواڵگری لە رێگای بەڕێوەبردنی ئەوکارە خزمەتگوزاریە سەرنج ڕاکێشانەی مەبەستن لە بیرو هۆشی شیکاره کان و سەرچاوە دەربەستەکان کۆکردنەوە و بەشداری لە ھاوکاری لە گەڵ دەزگاكانی تری هەواڵگری لە ھەرێمەكانی لێكۆڵینەوە و پەرەپێدان و كۆ كردنەوە تەكنیكیەکان .
نەخشە نھێنیەکانی دهزگای ههواڵگری ناوهندی (CIA) ئەمریکی
سەنتەری نەخشەی سهر به (دەزگای هەواڵگری ناوەندی – The Central Intelligence Agency) بە بۆنەی ٧٥ ساڵەی دامەزراندنی چەندین نەخشەی نھێنی بڵاوکردەوە، کە ھەندێکیان بۆ سەرەتای ساڵی ١٩٤٠ دەگەڕێتەوە، ئەو ئاژانسە سیخوڕییه ئەمریکیە نەخشەی مێژوویی چەندین ناوچە و دەوڵەت تایبەت بە ئەڕکەکانی خۆی و چیڕۆكی كرده نهێنی و دابهشی گرنگی سیخوڕی زلهێزهكان له جیهان بڵاکردۆتەوە، بهشێكیان پهیوهسته به نهخشهی یهكێتی سۆفیهت و وڵاتی ئهڵمانیا و ناوچه نهوتیهكانی نهوت له رۆژههڵاتی ناوهڕاست له پهنجاكانی سهدهی رابردوو، كێشهی موشهكهكانی كوبا و كێشهی نێوان كۆریای باكور و باشور باسكراوه.
ههروهها نهخشهی ووردی جوگرافیای كوبا و دابهشی شوێنی دهرچونی موشهكهكان له ماوهی پرسگری نهوهویی له ساڵی 1962، ههروهها نهخشهی وڵاتی تورنس لهو ماوهی عهمهلیاتی هاوپهیمانی سهربازی له ساڵی 1945.
ئهوه نهخشهیهی (CIA) كه وردهكاری بهغدا ساڵی 2003 كه شوێنی جیاوازی بهرژهوهندییهكان دهردهخات، ههروهها شوێنی نیشتهجێ بونی سهدام حوسێن (كه ڕهنگی سوره) نزیكی مهركهزه.
کورد و کوردستان له نهخشهكانی دهگای ههواڵگری ناوهندی (CIA)
لە نێو نەخشەکانی دهگای ههواڵگری ناوهندی (CIA) بۆ پێگەی کورد و کوردستان چەند وێنەیەکمان دەستکەوت، له خوارهوه نهخشهكانمان داناوه. یهكێك لهو نهخشانه شوێنی هۆزه كوردییهكان دیاریكراوه، مێژووهكهی بۆ ساڵی 1945 دهگهڕێتهوه، نەخشەیەك ساڵی (1951)ـه بلۆکەکانی نەوت لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست دیارکراوە، کە تێیدا چەند ناوچەیەکی کوردستانیشی تێدایە، ههروهها نەخشەیهكی کوردستانی گەورەی تێدابو مێژووەکەی بۆ ساڵی ٢٠٠٢ دەگەڕێتەوە. نهخشهیهكی دیكه به تایبهته به سوریا له ساڵی 2004 ئهوهی كهبینرا له گرژی پهیوهندی نێوان سوریا و ئهمریكا له دوای جهنگی عێراق، لهو نهخشهیه چهند شاری رۆژئاوی كوردستان دهست نیشان كراوه.
یەکەمیان: بە ناوی (١٩٤٥Tribes of Iran ) لە نێو ئەو نەخشەیەش ھوزە – Tribe کوردیەکان تێدا دیاری کراوە.
دووەمیان: بە ناوی (١٩٥١Middle East Oil ) لەو نەخشەیەدا بلۆکەکانی نەوت لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست دیارکراوە، کە تێیدا چەند ناوچەیەکی کوردستانیشی تێدایە.
سێیەمیان: بەناوی (Kurdish Inhabited area) کە تێیدا نەخشەی کوردستانی گەورە دیاری کراوە، مێژووەکەی بۆ ساڵی ٢٠٠٢ دەگەڕێتەوە.
چوارهمیان: به ناوی (2004 Syria Reference Poster) به سوریا له ساڵی 2004 به تایبهتی ئهوهی كهبینرا له ئاڵۆزی له پهیوهندی سوریا و ئهمریكا له دوای جهنگی عێراق، لهو نهخشهیه چهند شاری رۆژئاوی كوردستان دهست نیشان كراوه.
سهرچاوهكان:
-
The Central Intelligence Agency …. <https://www.cia.gov/about-cia>
-
Account in Flickr cartographers at the Central Intelligence Agency <https://www.flickr.com/photos/ciagov/albums/with/72157634779712185>
3. See the Historic Maps Declassified by the CIA, national geographic < http://news.nationalgeographic.com/2016/11/us-cia-maps-strategy-foreign-policy-display/>
-
4. الموسوعة السياسية، ج 6، ص 125 وما بعدها.
-
المخابرات الأمريكية تنشر قسماً من خرائطها التاريخية السريّة ، مونت كارلو الدولية ، 06/12/2016 .
نووسراوه لهلایهن
كهیفی عمر
كوردو كوردستان له نهخشه نهێنیهكانی سی ئای ئهی
Reviewed by Unknown
on
6:10:00 م
Rating:
Reviewed by Unknown
on
6:10:00 م
Rating:
Unknown
مدون من بلد المليون و نصف شهيد احب مطالعة جديد العلوم و التقنيات مؤسس لمدونة علوم و تقنيات
ليست هناك تعليقات: