Top Ad unit 728 × 90

ڕێكلامی بازرگانی (5000 / مانگانه‌)

ئایا بەیعەت نەدانی موعاویە بە عەلی هیچ پاساوێكی هەبو؟

ئایا بەیعەت نەدانی موعاویە بە عەلی هیچ پاساوێكی هەبو؟
دكتۆر: إسماعیل أحمد

پێش ئەوەی بیێنە سەر ئەم باسە چەند بنەمایەك هەیە لە عەقیدەی ئەهلی سوننەدا پێویستە بخرێنە ڕوو بۆ ئەوەی خوێنەر بزانێت بۆچوونەكانمان لە خۆمانەوە نەهێناوە بەڵكو لە سەر ئەو بنەما ئاینییانە دامانمەزراندووە. هەروەها دەبێ‌ ئەوەش بزانێ ئەو بنەمایانە لە خۆڕا دانەنراون و لە بەتاڵەوە نەهاتوون بەڵكو لە ئەنجامی خوێندنەوەی زانایانی ئەهلی سوننەیە بۆ كۆی دەقەكانی قورئان و سوننەت و هەڵوێستی پێشینانی ئەم ئوممەتە:

1ـ جگە لە پێغەمبەران كەس مەعصوم نییە و هەمو كەسێك ئەگەری هەڵەو گوناه كردنی هەیە.

2ــ ناكۆكی نێوان هاوەڵانی پێغەمبەرصلی الله علیه وسلم لە ئیجتیهادەوە بو نەك هەڵقوڵاوی هەواو هەوەس، بۆیە ئەوەیان كە پێكاویەتی دووپاداشتی هەیە و ئەوەشیان كە نەیپێكاوە ئەگەر پاداشتیشی نەبێت گوناهبار نییە.

3ــ بە بنیات نان لەسەر هەمان ئەم بنەمایەو چەند بنەمایەكی تر بەلای ئەهلی سوننەوە حەزرەتی عەلی (رضی الله عنه ) لە هەمو ئەو ناكۆكی و كێشانەی لە نێوان ئەوو حەزرەتی عائیشەو تەڵحەو زوبەیر و موعاویە و خەواریجدا ڕوویدا لە سەر حەق بو، وە ڕاستی پێكابو، بەرامبەرەكانیشی لە ئیجتیهادەكەیاندا نەیانپێكابو، خەواریج نەبێت لەبەر ئەوەی ئەهلی ئیجتهاد نەبون و لەئەنجامی تێنەگەیشتنەوە دوژمنایەتی عەلییان ڕاگەیاند و بە بنیاتنان لە سەر فەرمودەیەكی پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم دەربارەی ئەو جۆرە كەسانەو ناسینەوەیان لە ڕێگەی ئەو نیشانەیەی پێغەمبەر صلی الله علیه وسلم باسی كردبو دەربارەیان موسوڵمانان كۆدەنگن لەسەر ئەوەی كە نەك هەر لەبۆچوونەكانیاندا هەڵە بون بەڵكو تاوانبارو گوناهباریشن.

4. پێویستە لە سەر موسوڵمانان دەمی خۆیان بگرن لە قسەكردن لەوەی لە نێوان هاوەڵاندا ڕوویدا لەسەر ئەم چەند بنەمایەی خوارەوە:

أ. خوا دەفەرموێت: [تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُمْ مَا كَسَبْتُمْ وَلا تُسْأَلونَ عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ] البقرة:134، واتە: ئەوانە ئوممەتێكن ڕۆیشتوون و نەماون، كردەوەی خۆیان بۆ خۆیان و كردەوەی ئێوەش بۆ خۆتان و لێپرسینەوە لەگەڵ ئێوەدا ناكرێت لە سەر ئەوەی كە دەیانكرد.

ب . هەروەها دەفەرموێت: [وَالسَّابِقُونَ الأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهَاجِرِينَ وَالأَنصَارِ وَالَّذِينَ اتَّبَعُوهُم بِإِحْسَانٍ رَّضِيَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَرَضُواْ عَنْهُ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي تَحْتَهَا الأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا ذَلِكَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ] التوبة/100

 

واتە: ئەوانەی پێشی خەڵكی كەوتن و هەر لە سەرەتاوە باوەڕیان هێنا لە كۆچكردوان و پشتیوانان، وە ئەوانەش كە بە چاكی پەیڕەوی ئەوانیان كردو دوایان كەوتن خوا لێیان ڕازی بو و ئەوانیش لە خوا ڕازی بون و بەهەشتانێكی بۆ ئامادە كردوون ئاو بە ژێریاندا دەڕوات وهەتاهەتایە تێیدا دەمێننەوە، ئەوەیە سەرفرازی و سەركەوتنی مەزن .

ج. هەروەها دەفەرموێت: [وَالَّذِينَ جَاءُوا مِنْ بَعْدِهِمْ يَقُولُونَ رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا وَلِإِخْوَانِنَا الَّذِينَ سَبَقُونَا بِالْأِيمَانِ وَلا تَجْعَلْ فِي قُلُوبِنَا غِلّاً لِلَّذِينَ آمَنُوا رَبَّنَا إِنَّكَ رَؤُوفٌ رَحِيمٌ] الحشر/10

واتە ئەوانەی لەدوای كۆچبەران و پشتیوانان دێن دەڵێن پەروەردگارا لە ئێمەو لەو برایانەمان خۆشبە كە پێشمان كەوتن لە باوەڕهێنان و ڕق و كینە مەخە دڵەكانمانەوە بەرامبەریان.

بڕوانە لەم چەند ئایەتەدا قورئان چوار فەرمانمان پێ‌ دەدات:

یەكەم: كارمان نەبێت بەسەر ئەو ئەوانەی پێش ئێمە هاتوون چونكە ئەوانە ئێستا لای پەروەردگاری خۆیانن و ئەو لێپرسینەوەیان لە گەڵدا دەكات، وەكو بەعەرەبی دەڵێت: وقد أفضوا الی ما قدّموا.

دووەم: بەچاكی پەیڕەوی لەو موسوڵمانە پێشینانە بكەین كە باوەڕیان بە پێغەمبەر هێناو دوای كەوتن و كۆچیان لەگەڵدا كرد وپشتیوانییان لێكردو سەریان خست .

سێیەم: داوای لێ خۆشبونیان بۆ بكەین لای خوا.

چوارەم: داوا لە خوا بكەین ڕق و كینە نەخاتە دڵەكانمانەوە بەرامبەریان، واتە دەبێ‌ خۆشمان بوێن چونكە ئەوانە بە بەڵێنی خوا ئەهلی بەهەشتن و خوا لەوان ڕازی بوەو ئەوانیش لە خوا ڕازی بون، نەك هەرئەوەندە بەڵكو خوا ڕایگەیاندووە كە بەهەشتی بۆ ئامادە كردوون و لێ بوەتەوە.

د. هەروەكو چۆن خوا موحوممەدی هەڵبژارد بۆ گەیاندنی دوا پەیامی خۆی بە هەمان شێوە ئەو هاوەڵانەی بۆ هەڵیبژارد بۆ هەڵگرتن و گەیاندنی ئەو پەیامە لە گەڵا پێغەمبەرو دوای پێغەمبەر . ئەوە بو بەجوانترین شێوە بەو ئەركە هەستان و ئەو ڕاسپاردەیانە پاراست و گەیاندیانە جێ‌: یەكەم شت بەماوەیەكی ئەندازەیی(قیاسی) جێنشینێكیان بۆ پێغەمبەر هەڵبژارد، دووەم هەڵگەڕاوەكانیان گێڕایەوە سەر ئیسلام، ئینجا قورئانیان كۆكردەوە، دواتر دەستیان كردە بڵاوكردنەوەی ئیسلام .واتە، ئەگەر خوا شەرەفی دابەزاندنی قورئانی بەخشی بەپێغەمبەر ئەوە شەرەفی كۆكردنەوەو پاراستنی بەخشی بە هاوەڵەكانی. ئەگەر خوا شەرەفی گەیاندن و بڵاوكردنەوەی ئیسلامی بەخشی بە پێغەمبەر ئەوا شەرەفی چەسپاندن و جێگیركردن و بەرفراوانكردنی دەوڵەتی ئیسلامی بەخشی بە هاوەڵانی، ئینجا شەرەفی كۆكردنەوەو پاراستنی فەرمودەكانی پێغەمبەری بەخشی بەوانەی دوای هاوەڵان هاتن . هەر لەبەر ئەوەشە پێغەمبەر فەرموویەتی (خیر القرون قرنی ثم الذین یلونهم ثم الذین یلونهم) واتە: باشترین سەردەم سەردەمی منە ئینجا ئەوانەی دوای ئەمان دێن ئینجا ئەوانەی دوای ئەوان دێن.

ه.ئێمە هەرچەندە باش بین و دینداربین ناگەینە ئاستی ئەوان، چونكە كارەكانی ئەوان نەوعی بون بۆیە پێغەمبەر دەفەروێت: (لا تسبوا اصحابی فلو أن أحدكم انفق مثل اُحُد ذهبا ما بلغ مُدّ أحدهم ولا نصیفه) واتە: جنێو بە هاوەڵانم مەدەن، ئەگەر یەكێك لە ئێوە ئەوەندەی چیای ئوحود زێڕ ببەخشێتەوە ناگاتە پڕ چنگێك لەوەی ئەوان دەیبەخشنەوە، بەڵكو ناگاتە نیوەی ئەوەش.لەبەر ئەوە ئەو چاكانەیانە ئەو هەڵەو گوناهانەیانە دادەپۆشێت كە لەوەدوا كردویانە، بۆیە قسە پێ وتنیان لە لایەن ئێمەی لاوازتر لە ڕووی دیندارییەوە جۆرێكە لە بێ‌ ئەدەبی و بێ‌ وەفایی بەرامبەر ئەوانەی ئیسلامیان پێ‌ گەیاندین.

و. هەمو كەسێك كردەوەی باش و خراپی هەیە و هەركەسێك چاكەكانی لە خراپەكانی زیاتر بێت، ئەوا سەرفرازو ڕزگاربوی لای خوایە، هاوەڵانیش بێ‌ هیچ گومانێك چاكەكانیان چەند بەرامبەری خراپەكانیانە بۆیە قسە پێ وتنیان قسە وتنە بە كەسانێك خوا بەڵێنی لێخۆش بون و بەهەشتی داونەتێ‌.

لەبەر ئەو خاڵانەی سەرەوە ئەهلی سوننە باوەڕیان وایە كە نابێ‌ قسە بە هاوەڵانی پێغەمبەر بوترێت،شایانی باسە تاكو ئێستاش ئەهلی سوننە لەسەر ئەم بنەمایە دەڕۆن كە قسە لەو شەڕو ناكۆكییانە نەكەن كە لەنێوان هاوەڵاندا ڕوویدا و شیكردنەوەیان بۆ نەكەن، بەڵام پابەند بون بەم بنەمایەوە نابێ‌ هەتا سەربێت چونكە خەڵكانی تر پێوەی پابەند نین و لە ڕوانگەی خۆیانەوە ڕووداوەكان لێك دەدەنەوە وەكو ڕۆژهەڵاتناسان و شیعەكان و عەلمانییە دژ بە دینەكان، ئەمەش وا دەكات لێكدانەوەی هەڵە جێگیر بێت و، پێ داگری لەسەر بێدەنگ بون نەك هەر دەرد نەخوات بەڵكو بە زیان تەواو بێت، لێرەوە بە پێویستمان زانی قسە لە سەر هەندێك لەو ناكۆكییانە بكەین كە لە نێوان حەزرەتی عەلی وموعاوییەدا ڕوویدا لە ڕوانگەی ئەهلی سوننەو بە شیكردنەوەی خۆمان كە تێیدا ڕاستی ئەو بنەمایە دەسەلمێنین كە جیاوازی نێوان هاوەڵان لە ئیجتیهادەوە بو نەك لە هەواو نەفسەوە، بەڵام پێش ئەوەی بێینە سەر ئەم باسە بە پێویستی دەزانم تێروانینی شیعە بۆ ئەم مەسەلەیە ڕوون بكەمەوە:

بەلای شیعەوە ئیمامی عەلی هەڵوێستەكانی هەمو ڕاستن و لە ئیجتیهادەوە نەبون تاوەكو ئەگەری نەپێكانی تێدا بێت چونكە ئەو كەسێكی مەعصومەو لەلایەن خواوە دانراوە بۆ پێشەوایەتی، مەرجی پێشەوایەتیش ئەوەیە ئەو كەسە مەعصوم بێت و گوناه و هەڵە نەكات، نەیارەكانیشی هەمو نەك هەر لەسەر هەڵە بون بەڵكو تاوانباریشن چ ئەوانەی پێش ئەو بون بەخەلیفە وەكو ئەبوبەكرو عومەرو عوسمان وەچ ئەوانەی لەگەڵیدا جەنگین، دەمگرتنەوەش لەم مەسەلەیە بە ڕاست نازانن بەڵكو باسكردنی بە ئەركێكی ئاینی دەزانن وەكو نیشانەیەك لەسەر لایەنگری كردن لە عەلی و خیلافەتی ئیلاهی.

لێرەوە دەبینی شیعە لە بەر ڕۆشنایی دوو بنەمای جیاواز لەوانەی ئەهلی سوننە هەڵوێستەكانی خۆیان لەو ناكۆكییانە دادەمەزرێنن: یەكەمیان ئەوەیە كە خەلیفە یان پێشەوای گەورەی موسوڵمانان دەبێ‌ خوا دیاری بكات نەك موسوڵمانان هەڵیبژێرن، دووەمیان ئەوەیە كە دەبێ‌ ئەو پێشەوایە مەعصوم بێت، واتە پارێزراو بێت لە هەڵەو گوناه، بۆیە پێویستە بەكورتی باسی مەسەلەی ئیمامەت و عیصمەت بكەین .

بەنیسبەت ئیمامەتەوە كە ئایا دەبێ‌ خوا دیاری بكات یان موسوڵمانان هەڵیبژێرن بابەتێكی دوورو درێژەو قسەی زۆر هەڵدەگرێت و كتێبی زۆری لەسەر نووسراوە بەڵام ئێمە زۆر بەكورتی دەیبڕینەوە: بەلای ئەهلی سوننەوە مەسەلەی ئیمامەتی گەورە (خیلافەت) كارێكی دونیاییەو بەجێ هێڵراوە بۆ موسوڵمانان هەڵیبژێرن بەم بەڵگانەی خوارەوە:

1ـ قورئان بەهیچ شێوەیەك ئاماژەی بەم مەسەلەیە نەداوە لە كاتێكدا كە باسی زۆر شتی لەمە كەم بایەختری كردووە .قورئان نەباسی ئیمامەتی كردووە بەو مەبەستەی كە شیعە دەیڵێن،وە نە ناوی ئیمامی عەلی بردووە بۆ ئەو مەبەستە .

2ـ قورئان لە چەند شوێنێكدا ئاماژەی بەوە داوە كە موسوڵمانان كاروباریان بە ڕاوێژە، دیارە لە سەرووی هەموشیەوە هەڵبژاردنی فەرمانڕەواكانیانە و دواتر چۆنێتی بەڕێوەبردنی كاروباری وڵات وكاروباری هاوڵاتییان كە هەموی دەبێ‌ بە ڕاوێژ و پرس و ڕا بێت .

3ـ ئەگەر هاوەڵانی پێغەمبەر بیانزانیبایە مەسەلەی ئیمامەت شتێكی خواییەو خواو پێغەمبەر دیارییان كردووە دوای مردنی پێغەمبەر لە سەقیفە كۆنەدەبونەوە بۆ هەڵبژاردنی جێنشینی پێغەمبەر بەڵكو یەكسەر بەیعەتیان بۆ عەلی نوێ دەكردەوە. هاوەڵانێك كە ئەم هەمو پابەندییەی موسوڵمانانی دوای خۆیان بەشێكە لە پابەندی ئەوان بۆ ئیسلام و ئەو هەمو خۆشەویستییەو پەیڕەوی كردنەی موسوڵمانان لە پێغەمبەر و قورئان لەوانەوە بۆیان ماوەتەوە، هاوەڵانێك دوای پێغەمبەر قورئانیان كۆكردەوەو ئیسلامیان بڵاو كردەوەو هەڵگەڕاوەكانیان هێنایەوە ناو بازنەی ئیسلام، هاوەڵانێك كە ئەبوبەكر سەركردەیان بو كە ئامادە نەبو لە بارودۆخێكی زۆر ناسكدا كە زۆربەی عەرەبەكان هەڵگەڕابونەوە ئیجتهاد بكات لە دواخستنی (تەنها دواخستن نەك هەڵوەشاندنەوەی) لەشكرێك كە پێغەمبەر بۆ تەمێ كردنی ڕۆمەكان و عەرەبەكانی سەر سنووری حیجاز ئامادەی كردبو چۆن لەمەسەلەیەكی وا گەورەدا ـ كە بە قسەی شیعە بەختەوەری دونیاو دواڕۆژی لەسەر بەندە ـ كەم تەرخەمی دەكەن!. ئەبو بەكرێك كە لەبەر پابەندی بە فەرمودەیەكەوە، كە لە پێغەمبەری بیستبو ئامادەبو دڵی خۆشەویسترین كەسی پێغەمبەر بڕەنجێنێ‌ كە فاتیمە بو چۆن لەمەسەلەیەكی وا گەورەدا سەرپێچی نەك هەر لە پێغەمبەر بەڵكو لە خواش دەكات؟

4ـ ئەگەر دەقێك لەسەر حەزرەتی عەلی هەبوایە یا پیغەمبەر بەیعەتی بۆ وەرگرتایە حەزرەتی عەلی بە هیچ شێوەیەك لێی بێدەنگ نەدەبو، ئەویش بێدەنگ بوایە كەسانی تر لە بەنی هاشم و هەوادارانی عەلی لە وێنەی ئەبوزەری حەق بێژو قبوڵ نەكەری سەرپێچی بێدەنگ نەدەبون .

5ـ زەكات نەدەران لە جیاتی ئەوەی دروشمی زەكات نەدان هەڵگرن دروشمی بەرگری لە عەلی و وەسییەتی پێغەمبەرو خیلافەتی ئیلاهییان هەڵدەگرت، ئەو كاتە بیانوویان بەهێزتر دەبو وەكەسانێكی وەكو عەلی و بەنوهاشم و هەوادارانی عەلی بەشدارییان لەو شەڕەدا نەدەكرد . دەبوایە بیانوتایە ئێمە زەكات تەنها بەو جێنشینەی پێغەمبەر دەدەین كەلە غەدیری خومدا بەیعەتمان داوەتێ‌.

6ـ عەلی چۆن لەگەڵ زەوتكەرانی خیلافەت ـ بە زاراوەی شیعە هەڵگەڕاوەكان ـ شەری هەڵگەڕاوەكان و زەكات نەدەرانی دەكرد، یا چۆن دەبوە ڕاوێژكارو قازی و هەندێك جار جێگری زەوتكەرانی خیلافەت و سەرپێچیكەرانی فەرمانی خواو پێغەمبە؟ یان چۆن كچی خۆی، كە ئوم كەلسوم بو بە هەڵگەڕاوەو زەوتكەری خیلافە دەدا، یا چۆن ناوی منداڵەكانی بەناوی ئەوانەوە دەنا؟ یا حەسەن و حوسەینی كوڕی ناوی ئەوانیان لە منداڵەكانیان دەنا ؟

7ـ ئەگەر ئیمامەت شتێكی خوایی بوایە حەسەنی كوڕی عەلی بە هیچ شێوەیەك و لە ژێر هیچ پاساوێكدا بۆی نەبو دەستی لێ هەڵگرێت بۆ موعاوییەی دوژمنی باوكی و زەوتكەری خیلافەت ( لە نەزەری شیعەوە) . بەتایبەت گەر ئەوەش بزانین كە ئەو كاتەی حەسەن دەستی لە خیلافەت هەڵگرت عێراق و ئێران و حیجازو یەمەنیشی لە گەڵدا بو .

8ـ ئەگەر ئیمامەت لە خواوە بێت دەبێ‌ تادونیا ماوە خوا بەردەوام ئیمام دیاری بكات نەك تەنها بۆ دووسەدەو نیو و دوای ئەوە لێیان گەڕێت خۆیان ئیمام هەڵبژێرن، لەوانەیە شیعە بڵێن خۆ ئیمامی مەهدی نەمردووە بەڵكو غەیب بوەو دەگەڕێتەوە ئیتر چ پێویست بە ئیمامی تر دەكات ؟ ئێمە دەپرسین ئەی تا ئەو ڕۆژەی، كە دەگەڕێتەوە موسوڵمانان چی بكەن؟ خۆ ئێستا كەس پەیوەندی پێوە ناكات، چونكە ئەگەر پەیوەندی پێوە بكرایە نە جیاوازی فیقهی وەنە جیاوازی سیاسی لە نێوان شیعەكاندا ڕووی نەدەدا، بەڵام ئەوەی ئاشكرایە هەمو مەرجعێك ئیمامێكە بۆ خۆی و هەمویان بە ئیجتیهاد فەتوا دەدەن نەك لە مەهدی وەرگرن، لە ڕووی سیاسیشەوە جیاوازی نێوان سیاسەتمەدارانی شیعە لەكەس شاراوە نییە چ جیاوازی دەربارەی ئەو كەسەی كە فەرمانڕەوایی دەكات، یا ئەو پرۆگرامەی بەرپای دەكات، هەندێكیان باوەڕیان بە ویلایەتی فەقیه هەیەو هەندێكیشیان نیانە، ئەگەر بێتو ئەو قسەیە بسەلمێنین كە دەڵێ‌ مادەم مەهدی نەمردووەو دەگەڕێتەوە كەواتە پێویستیمان بە ئیمامی تر نییە ئەو كاتە دەبێ‌ ئەو قسەیەش بە ڕاست بزانین، كە دەڵێ‌ مادەم عیسا نەمردووەو خوا بەرزی كردۆتەوە بۆ لای خۆی و دەگەڕێتەوە بۆیە پێویستیمان بە پێغەمبەری تر نییە، هیچ جیاوازی لە نێوان ئەو دووەدا نییە، ئەمیان ڕاست بێت دەبێ‌ ئەوی تریشیان ڕاست بێت، بەڵام ناردنی پێغەمبەری خۆمان ئەم بیرۆكەیە لە بناغەوە هەڵدەوەشێنێتەوە بەوەی، كە مادەم عیسا پەیوەندی بە زەوی و ئەهلی زەوییەوە نەماوە و كەس نایبینێت و پەیوەندی پێوە ناكات، كەواتە وەكو مردبێت وایە، بۆیە مرۆڤایەتی پێویستی بە پێغەمبەری تر هەیە، بەهەمان شێوە مەسەلەی مەهدی كەتەنانەت ئەگەر ڕاستیش بێت لەدایك بوەو غەیب بوەو دەگەڕێتەوە موسوڵمانان بێ‌ نیاز نابن لە ئیمامی تری مەعصوم بۆ ئەوەی پێشەوایەتییان بكات و ڕێگەی جیاوازی و ناكۆكییان لێ بگرێت چونكە مەبەست لە مەعصومی ئیمام بەلای شیعەوە بۆ ئەوەیە كە موسوڵمانان جیاوازی نەكەوێتە نێوانیان و لە حوكمە شەرعییەكان لە حەق لانەدەن . ئێستا مەهدی لە حوكمی مردوودایە چ لەدایك بوبێت و غەیب بوبێت، چ هێشتا لەدایك نەبوبێت، ئەمە هیچ لەمەسەلەكە ناگۆڕێت مادەم موسوڵمانان پەیوەندییان پێوە نەبێت بۆ زانینی حوكمە شەرعییەكان و هەڵوێستە سیاسییە ڕاستەكان و بۆ زانینی ئەو شتانە لە جیاتی ئەوەی بگەڕێنەوە بۆلای ئەو بگەڕێنەوە بۆلای موجتەهیدەكان، بۆ ئەوەی لە لەبەر ڕۆشنایی تێگەیشتنی خۆیان لە دەقەكان فەتوابدەن، وە لە مەسەلە سیاسییەكانیشدا دەبێ‌ كەسانی نامەعصوم فەرمانڕەواییان بكەن، لەم ڕووەوە ئێستا هیچ جیاوازییەكی ئەوتۆ لە نێوان شیعەو سوننەدا نییە، هەردولا بۆ زانینی حوكمە شەرعییەكان دەگەڕێنەوە بۆلای موجتەهیدەكان كە مەعصوم نین، هەردوولاش خەڵكانی نامەعصوم فەرمانڕەواییان دەكات . لە ڕاستیدا لێرەدا دوو جیاوازی هەیە لە نێوان شیعەو سوننەدا، كە هەردوكیان لە بەرژەوەندی سوننەن: یەكەمیان ئەوەیە كە ئەهلی سوننە بۆ زانینی حوكمە شەرعییەكان دەگەڕِێنەوە بۆ قورئان و فەرموودەكانی پێغەمبەر بەڵام شیعەكان دەگەڕێنەوە بۆ قسەكانی جەعفەری صادق كە ئەوەی باوەڕی بەخواو پێغەمبەر هەبێت نابێ‌ بڵێت ئەو دووە لەیەك ئاستدان، دووەمیان ئەوەیە كە سوننە هەر لەیەكەم ڕۆژەوە لەدوای مردنی پێغەمبەرەوە ئەم ڕاستییەیانە زانیوەو وتویانە دوای پێغەمبەر كەس مەعصوم نییە و هەم ئەوانەی حوكمی شەرعییان لێ وەردەگیرێت مەعصوم نین وەهەم ئەوانەی كە فەرمانڕەوایی دەكەن، بەڵام شیعەكان بە تیۆری تاكو ئێستاش دەڵێن دەبێ‌ فەرمانڕەواش مەعصوم بیت وە حوكمی شەرعیش دەبێ‌ لە مەعصوم وەربگیرێت، واتە بە كردەوە لە سەر مەنهەجی ئەهلی سوننەن و بە تیۆری لە سەر مەنهەجی شیعە جا یا ئەوەیە دەرك بەم ڕاستییە ناكەن، یا ئەوەیە ئینكاری دەكەن و لەسەر مەزهبی بشفڕێ هە بزنە نكۆڵی لێ دەكەن ودەست بە لایەنە تیۆری مەزهەبەكەیانەوە دەگرن. كەواتە مەنهەجی سوننە لەمەسەلەی ئیمامەتدا واقعیترەو گونجاوترە لەگەڵا ڕۆحی ئیسلام و سروشتی ژیان و پلەو پایەی مرۆڤ و ئەم سەردەمەی ئێستا كە مرۆڤایەتی گەیشتۆتە ئاستێكی باش لە پێگەیشتن لە ڕووی سیاسی و مافی مرۆڤەوە و جیاوازی نێوان مەنهەجی سوننەو شیعە لە فەرمانڕەواییدا وەكو عەلی شەریعەتی دەڵێت: مەنهەجی شیعە بۆ سەردەمی كۆرپەلەیی مرۆڤەو ئەوەی سوننە بۆ سەردەمی پێگەیشتنی.

9ــ پێدەچێ‌ ئەوانەی بیرۆكەی ئیمامەتی ئیلاهییان داهێنا نەیاندەزانی غەیب بونی مەهدی ئەوەندە دەخایەنێت و موسوڵمانان زۆربەی ژیانیان بەبێ‌ ئیمامی مەعصوم بەسەر دەبەن، بەهەرحاڵ ئەگەر ئەوان كورت بین بون و سەردەمەكەیان نزیك بو لەسەردەمی مەهدییەوەو نەیانزانی غەیب بونەكەی ئەوەندە دەخایەنێت دەبوایە ئەوانەی دوای چەند سەدەیەك هاتن و بینییان خەبەرێك لە دەركەوتنی مەهدی نییەو چاوەڕوانی كردن واتە لەكارخستنی پەیام و بەرنامەی خوا پاشگەزبونایەتەوە لەو بۆچوونەو دانیان بە ناڕاستی ئەو بیرۆكەیەدا بنایە، نەك بە كردەوە دژەكەی بەرپا بكەن و بە تیۆریش سووربن لەسەری. ئەگەر ئوصولییەكانی شیعە ئەو جورئەتەیانە كردو بەدەم داوای عەقڵەوە چوون كە نابێ‌ هەتاهەتایە چاوەڕوانی مەهدی بن بەڵكو دەبێ‌ بەخۆیان حوكمی ئیسلامی دامەزرێنن دەبوایە جورئەتێكی زیاتریان بكردایەو بیانوتایە دواكەوتنی هاتنی مەهدی بەو ڕادەیە ئەو بیرۆكەیە بەدرۆ دەخاتەوە كە دەڵێ‌ ئیمام دەبێ‌ خوا دیاری بكات و دەشبێ‌ مەعصوم بێت چاوەڕوانی هەڵوێستێكی لەو شێوەیەین لە بیرمەندان و زانایانی شیعە.

10ــ ئەگەر بهاتبایە موسوڵمانان بە مەنهەجی ئەو كاتەی شیعە كاریان بكردایە دەبوایە لە دوای ساڵی 260ی كۆچییەوە ـ كە ساڵی غەیب بونی مەهدییە بەلای شیعەوە ـ دەستیان لە فەرمانڕەوایی هەڵگرتایە، چونكە ئیمامی مەعصوم نەماوە! ئەی چییان بكردایە؟ ئەو پرسیارە دەبێ‌ ئاڕاستەی ئەوان بكرێت، بۆ ئەوەی بزانین چ چارەسەرێكیان پێیە بۆ ئەو جۆرە حاڵەتانە. ئەڵبەتە چارەسەرەكە لە چەند حاڵەتێك بەدەرنییە: یا ئەوەیە كەس بە شەریعەتی ئیسلام حوكمی نەكردایە، چونكە زانینی حوكمە شەرعییەكان پێویستی بە ئیمامی مەعصوم هەیە، بەڵكو لەسەر شەریعەتێكی تر وەكو ئەمڕۆی عەلمانییەكان حوكمیان بكردایە، یا دەبوایە لێگەڕانایە ببێتە فەوزاو گەڕەلاوژێ‌ و كەس دەستی بۆ حوكم نەبردایەو چاوەڕوان بونایە كەی مەهدی دێتەوەو حوكم دەگرێتەوە دەست! یا دەبو وەكو شیعەی ئەمڕۆیان بكردایەو بە ئیجتیهادی خۆیان بە شەریعەت حوكمیان بكردایە تاوەكو مەهدی دەهاتەوەو فەرمانڕەواییان تەسلیمی ئەو دەكرد، كە ئەمەش دەكاتەوە مەنهەجی سوننە تەنها ئەوەندە هەیە سوننە باوەڕی بە لەدایك بون و غەیب بونی مەهدی نییەو باوەڕیان بە زەرورەتی مەعصوم بونی ئیمام نییە.

دەربارەی عیصمەتیش دەڵێین:

وتمان بەلای ئەهلی سوننەوە جگە لە پێغەمبەر كەس مەعصوم نییە، ئەمەش چەندین بەڵگەی عەقڵی و شەرعی لەسەرە، لەوانە:

1ـ ئایەتی [ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا] المائدة /3

كە تەواوبون و كامڵ بونی ئەحكامەكانی ئاین دەگەیەنێت، بەڵام مەعصوم بونی كەسانی تر دوای پێغەمبەر ئەوە دەگەیەنێت كە بنەماكانی ئاین و شەریعەت كۆتاییان پێنەهاتووەو پێویستی بە كەسانی تر هەیە دوای پێغەمبەر تەواوی بكەن.

2ـ هەروەها ئایەتی [يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِن كُنتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلاً] (59) النساء بەڵگەیە لە سەر ئەوەی ئەوەی كە خەلیفەو پێشەوایانی موسوڵمانان مەعصوم نین چونكە ئەگەر مەعصوم بونایە خوا نەیدەفەرموو ئەگەر كێشەیەك كەوتە نێوانتانەوە بیگێڕنەوە بۆ لای خواو پێغەمبەر بەڵكو دەیفەرموو بیگێڕنەوە بۆ لای فەرمانڕەواكانتان، نەك هەر ئەوە بەڵكو دەیفەرموو نابێت ئێوە بە هیچ شێوەیەك سەرپێچی لە فەرمانڕەواكانتان بكەن چونكە ئەوانە مەعصومن و هەرچییەك بكەن و بیڵێن لە خواوەیە . بەڵام ئایەتەكە باسی ناكۆكی نێوان بڕواداران دەكات كە هەندێك لەوانە ناكۆكی نێوان ئەوان و بەرپرس و فەرمانڕەواكانیانە و تایبەت نییە تەنها بە ناكۆكی نێوان هاوڵاتییانەوە .

3ـ لە ڕووی لۆژیكیشەوە: ناگونجێ‌ تەنها چەند كەسێك لە پێشەوایانی موسوڵمانان مەعصوم بن كە ژمارەیان دوازدە كەسەو تا ساڵی 260ی كۆچی لە ژیاندا بون و دوای ئەوە كەسانی نامەعصوم فەرمانڕەوایی بگرنە دەست ! یا دەبێ‌ تا ڕۆژی قیامەت هەركەسێك دەبێتە پێشەواو خەلیفە مەعصوم بێت، وەیا دەبێ‌ هەر لە یەكەم ڕۆژەوە كەسیان مەعصوم نەبن چونكە ئەگەر مەعصوم بونی پێشەوایان لوتفێكی خوایی بێت، وەكو شیعەكان دەیڵێن: نابێ‌ ئەو لوتفە بۆ هەندێك نەوە بێت و نەوەكانی تریش كە زۆرینەن لێی بێ‌ بەش بكرێن، ئەوە ئەو كاتە دەبێتە ستەم لە زۆرینەكە و نابێتە لوتف، بەڵكو بگرە ئەو نەوانەی دواتر دێن زیاتر پێویستییان بەو لوتفە خواییە هەیە لەوانەی كە لەسەر دەستی پێغەمبەر پێگەیشتن و ئاین هێشتا لە دڵیاندا بەهێز بو و كاریگەری پێغەمبەریان لەسەر مابو، وەئەگەر مەعصومی پێشەوایان لەو كاتەدا یەكجار لوتف بوبێت لە سەردەمە دواییەكاندا وەكو ئەمڕۆی ئێمە سەدجار لوتفە لە بەر دووری خەڵكی لەسەردەمی پەیامی پێغەمبەرەوە، ئیتر چۆن خوا ئەو لوتفە بەرامبەر ئەو سەردەمە دەكات و ئەم سەردەمانەی لێ بێبەش دەكات؟

4ـ بیرۆكەی مەعصومی پێشەوایان واتە بانگەشە بۆ دامەزراندنی حكومەتێكی ئاینی (تیۆكراتی) كە كەس بۆی نییە هیچ ڕەخنەیەك لە دەسەڵاتی باڵا بگرێت چجای سەرپێچی بكات و هەمو بڕیارێكی دەسەڵاتدار وەكو بڕیاری خواو پێغەمبەر وایە نە گفتوگۆ هەڵدەگرێ‌، نە ڕەخنە و پێشنیار و ڕەتكردنەوە .

5ـ لە ڕووی واقعیشەوە: دامەزراندنی حكومەتی ئیسلامی لە ئێران و هەوڵی شیعەكانی عێراق بۆ حوكم گرتنە دەست هەڵوەشاندنەوەی ئەم بنەمایەیەو هاتنە سەر مەنهەجی ئەهلی سوننەیە لە ڕووی كردەییەوە بەڵام نایانەوێت دانی پێدا بنێن ئەو كاتە گەورەترین بنەماكانی مەزهەبەكەیان لەق دەبێت و ناڕاستی ئەو بنەمایانە دەردەكەون .

6ـ هەڵس و كەوت و قسەكانی حەزرەتی عەلی بەڵگەیەكی یەكلاكەرەوەن كە جگە لە پێغەمبەر كەسی تر مەعصوم نییە، نە خۆی وە نەهیچ كەسێك لە نەوەكانی، با هەندێك لە قسەكانی خۆی بێنینەوە: (لا تخالطونی بالمصانعة، ولاتظنوا بی استثقالا فی حق قیل لی، ولا التماس إعظام النفس، بأنه من استثقل الحق أن یقال له أو العدل أن یعرض علیه، كان العمل بهما أثقل علیه، فلا تكفوا عن مقالة بحق، أو مشورە بعدل، فإنی لست فی نفسی بفوق أن أخطئ ولا آ‌من ذلك من فعلی (نهج البلاغة شرح محمد عبده ص412-413، شرح أبی الحدید ج11ص102 .واتە: ڕووپاماییم بۆ مەكەن و گومانیشم پێ‌ مەبەن كە قسەی ڕەواو ڕاستم بەلاوە قورس بێت یا بمەوێت خۆم گەورە كەمەوە (لەوەرگرتنی ئامۆژگاری) چونكە ئەوەی بیستنی ڕاستی یا دادپەروەری بەلاوە قورس بێت پیادەكردنیانی بەلاوە قورسترە، جا دەم مەگرنەوە لە وتنی قسەی حەق و ڕادەربڕین بۆ بەرپاكردنی دادپەروەری، لەبەرئەوەی من خۆم لەسەرووی ئەوەوە نابینم كە هەڵە نەكەم و ترسیشم هەیە لە كردەوەكانمدا هەڵە بكەم (مەبەستی هەڵە كردنە لە بۆچوونەكانی و كردەوەكانیدا).

لە ئامۆژگارییەكیدا بۆ حەسەنی كوڕی دەڵێت: (من الوالد الفان، المقر للزمان، المستدبر العمر، المستسلم للدهر، الذامّ للدنيا، الساكن مساكن الموتى، الظاعن عنها غدًا.

(إِلى المولود المؤمّل ما لا يدرك، السالك سبيل من قد هلك، غرض الأسقام، ورهينة الأيام، ورميّة المصائب، وعبد الدنيا، وتاجر الغرور، وغريم المنايا، وأسير الموت، وحليف الهموم، وقرين الأحزان، ونصب الآفات، وصريع الشهوات، وخليفة الأموات) (21).
أما بعد: فإِن فيما تبينت من إِدبار الدنيا عني، وجموح الدهر عليّ، وإقبال الآخرة إِليّ، ما يزعني عن ذكر من سواي، والاهتمام بما ورائي، غير أني حيث تفرّد بي دون هموم الناس همّ نفسي، فصدّقني رأيي وصرفني عن هواي، وصرّح لي محض أمري، فأفضى بي إِلى جدّ لا يكون فيه لعب، وصدق لا يشوبه كذب، وجدتك بعضي، بل وجدتك كلّي، حتى كأن شيئًا لو أصابك أصابني، وكأن الموت لو أتاك أتاني، فعناني من أمرك ما يعنيني من أمر نفسي، فكتبت إِليك كتابي هذا مستظهرًا به إِن أنا بقيت لك أو فنيت)(22).
فإِني أوصيك بتقوى الله ـ أي بنيّ ـ ولزوم أمره، وعمارة قلبك بذكره، والاعتصام بحبله، وأي سبب أوثق من سبب بينك وبين الله، إِن أنت أخذت به.
أحي قلبك بالموعظة، وأمته بالزهادة، وقوّه باليقين، ونوّره بالحكمة، وذلّله بذكر الموت، وقرّره بالفناء، وبره بفجائع الدنيا، وحذّره صولة الدهر، وفحش تقلب الليالي والأيام، واعرض عليه أخبار الماضين، وذكّره بما أصاب من كان قبلك من الأولين.
وسر في ديارهم وآثارهم، فانظر فيما فعلوا؟ وعمّا انتقلوا؟ وأين حلّوا ونزلوا؟ فإِنك تجدهم انتقلوا عن الأحبة، وحلّوا دار الغربة، وكأنك عن قليل قد صرت كأحدهم.
فأصلح مثواك، ولا تَبِع آخرتك بدنياك، ودع القول فيما لا تعرف، والخطاب فيما لم تكلّف، وأمسك عن طريق إذا خفت ضلالته، فإِن الكفّ عند حيرة الضلال خير من ركوب الأهوال”(62-63).
وأمر بالمعروف تكن من أهله، وأنكر المنكر بيدك ولسانك، وباين من فعله بجهدك، وجاهد في الله حق جهاده، ولا تأخذك في الله لومة لائم.
وخض الغمرات إِلى الحق حيث كان، وتفقه في الدين، وعوّد نفسك الصبر على المكروه، ونعم الخلق التصبّر في الحق!
وألجئ نفسك في الأمور كلها إِلى إِلهك، فإِنك تلجئها إلى كهف حريز، ومانع عزيز.
وأخلص في المسألة لربك، فإن بيده العطاء والحرمان، وأكثر الاستخارة، وتفهّم وصيتي، ولا تذهبنّ عنك صفحًا، فإِن خير القول ما نفع، واعلم أنه لا خير في علم لا ينفع، ولا ينتفع بعلم لا يحقّ تعلّمه”(64).
فتفهّم يا بُنيّ! وصيّتي، واعلم أن مالك الموت هو مالك الحياة، وأن الخالق هو المميت، وأن المفني هو المعيد، وأن المبتلي هو المعافي، وأن الدنيا لم تكن لتستقرّ إِلا على ما جعلها الله عليه من النعماء والابتلاء والجزاء في المعاد، أو ما شاء مما لا تعلم، فإِن أشكل عليك شيء من ذلك فاحمله على جهالتك، فإِنك أول ما خلقت به جاهلًا ثم علّمت، وما أكثر ما تجهل من الأمر، ويتحيّر فيه رأيك، ويضل فيه بصرك، ثم تبصره بعد ذلك!…هتد. )(نهج البلاغة شرح محمد عبده 2/578 ط مؤسسة المعارف بيروت)

ئایا كەسێك مەعصوم بێت پێویستی بەوە هەیە كەسێك وەصییەتێكی لەو جۆرەی بۆ بكات بەتایبەت ئەم بڕگەیە: (…فإن أشكل عليك من ذلك فاحمله على جهالتك به فإنك أول ما خلقت جاهلا ثم علمت وما أكثر ما تجهل من الأمر ويتحير فيه رأيك ويضل فيه بصرك ثم تبصره بعد ذلك..)

 

واتە: ئەگەر سەرت لەم شتانە دەرنەچوو ئەوە بیگێڕەوە بۆ نەزانی خۆت چونكە تۆ سەرەتا كە بەدیهێنرای نەزان بویت و دوایی فێربوی و زۆر شت هەیە نایزانی و تێیدا سەرگەردان دەبیت و ڕاستی نابینی دوایی ڕاستیت بۆ دەردەكەوێت.

7ـ لە سەرجەم هەڵوێستی هەواداران و تەنانەت شوێنكەوتوانی عەلییەوە دەردەكەوێت كە ئەم پیرۆزییەی ئێستا سەرجەم موسوڵمانان و شیعە بەتایبەت بۆ عەلی قایل دەبینن ئەوان بۆی قایل نەبون و بەو چاوە تەماشایان نەدەكرد بەڵكو وەكو هەمو مرۆڤێك كە هەڵە دەكات و گوناه دەكات . ئەوەتا حەزرەتی عەلی ئەوەندە سكاڵا لەدەستی شوێنكەوتوانی دەكات سكاڵا لە دەستی موعاوییە ناكات تەنانەت پێیان دەڵێت خۆزگە موعاوییە بە نرخی درهەم و دینار ئێوەی بۆ دەگۆڕیمەوە بە شوێنكەوتوانی خۆی، دەنەفەر لە ئیوەی دەبردو یەك نەفەر لەوانەی خۆی دەدامێ‌، ئەوەندە سەرپێچیتان كردم تاوەكو خەڵكی بڵێن عەلی پیاوێكی ئازایە بەڵام هونەری شەڕنازانێت، ئەی ئەوانەی بە ڕواڵەت پیاون و لەڕاستیدا پیاو نین، دڵتان پڕ كردم لە كێم و ناسۆری..هتد (1) ئەمانەش هەمو بەڵگەن لەسەر ئەوەی كە شوێنكەوتوانی بەو چاوە نەیاندەڕوانی بۆ حەزرەتی عەلی كە مەعصومە و هەمو شتەكانی لە خواوەیە.

8ـ هەڵوێستی خەواریجەكان و وەڵامەكانی حەزرەتی عەلی بۆیان ئەوە دەردەخات نە عەلی خۆی بە مەعصوم زانیوە نە شوێنكەوتوانی ئەویان بە مەعصوم زانیوە:

خەواریجەكانیش كە بەشێك بون لە لەشكرەكەی حەزرەتی عەلی و لە ئەنجامی ڕازی بونی عەلی بە تەحكیم لە نێوان لەشكرەكەی خۆی وموعاوییەدا لە صفین لێی جیا بونەوە بەڵگەیەكی ترە لەسەر ئەوەی كە شوێنكەوتوانی عەلی بەمەعصوم تەماشایان نەدەكرد ئەگینا چۆن بەو شێوەیە ڕەخنەیان لێدەگرت و دژی دەوەستان وە وەڵامەكانی عەلیش بۆیان چ بە خۆی وەیا لە ڕێگەی نوێنەرەكانیەوە بۆ لایان دەریدەخات كە نەعەلی وەنە هەوادارو شوێنكەوتوانی وەنە نەیارەكانی نەبە مەعصوم تەماشایان دەكرد وەنە بەوەی كە لەلایەن خواوە دانراوبێت .(2)

دەرئەنجامی باسەكەمان ئەوەیە كە نە خەلیفەكان وە نەموسوڵمانان وەنە حەزرەتی عەلی باوەڕیان وانەبوە كە خەلیفە دەبێ‌ خوا دایبنێ‌ وەیا خەلیفە دەبێ‌ مەعصوم بێت، تەنانەت شوێنكەوتوانی عەلیش نە وایان بۆ دەڕوانی كە خوا دایناوە وەنە بە مەعصومیان دەزانی بەڵكو بگرە حاڵەتی حەزرەتی عەلی لە هەمو خەلیفەكانی پێش خۆی جیاوازتر بو لەو ڕووەی كە لە لایەكەوە شوێنكەوتوانی خۆیان بەخاوەنی مننەت دەزانی بەسەریەوە بۆیە زۆر بەگوێیان نەدەكرد و هەوڵیان دەدا وای لێ‌ بكەن ئەو شتانە بكات كە خۆیان دەیانەوێت وەكو ڕاگرتنی شەڕ لە صەفیندا لەسەر فشاری هەندێكیان و دواتر تاوانباركردنی لەلایەن هەندێكی تریانەوە لەسەر راگرتنی شەڕەكە وەكو لە یەكێك لە خوتبەكانیدا دەڵێت وام لێهاتووە ئێوە ئەمیر بن من مەئمور، ئێوە خاوەنی بڕیار و من جێبەجێكەر(3) ، لەلایەكی تریشەوە نەیارانی وایاندەزانی دەستی هەبوە لە كوشتنی حەزرەتی عوسماندا یان لانی كەم حەزی بەكوشتنی كردووە بۆیە تۆڵە لە بكوژانی ناكاتەوە، یاكەمتەرخەمی كردووە لە بەرگری كردن لێی، ئەمە وایكرد نە شوێنكەوتوانی بەگوێرەی پێویست گوێڕایەڵی لەفەرمانەكانی بكەن وەنە نەیارانی مل بۆبڕیارەكانی بدەن و گومان ببەن كە ئەو فەرمان و بڕیارانە بكوژانی عوسمان پێی دەردەكەن یا لە ژێر فشاری ئەواندا دەریاندەكات .

بە تێگەیشتن لەم ڕاستییانە گرێ كوێرەكانمان بۆ دەكرێتەوەو تێدەگەین بۆچی كەسێكی وەكو موعاویە ئامادەنەبو بەیعەتی بداتێ‌ یا لەسەر فەرمانی ئەو دەست لە ویلایەتی شام بكێشێتەوە .

كێشەی سەرەكی موسوڵمانان ئەوەیە كە ئەوانەشیان كە لە ڕووی تیۆرییەوە حەزرەتی عەلی بە مەعصوم نازانن لە ڕووی كردەییەوە وەكو مەعصوم تەماشای دەكەن بۆیە تاكو ئێستا كەسێك نەهاتووە سیاسەتەكانی حەزرەتی عەلی هەڵسەنگێنێ‌ بۆ ئەوەی بزانێت كامیان ڕاست و كامیان هەڵەبون یا لانی كەم بزانێت تا چ ڕادەیەك ئەو سیاسەتە دەستی هەبوە لە گرژكردن و ئاڵۆزكردنی بارودۆخەكەدا ! ئەمیش مەنهەجێكی هەڵەیە چونكە مادەم تۆ بە مەعصومی نازانی كەواتە دەبێ‌ كارەكان و سیاسەتەكانی هەڵسەنگێنی و خاڵە بەهێزو لاوازەكان لەو سیاسەتەدا دیاری بكەیت، نەك بێی بڵێی مادەم ئەو خەلیفەی شەرعییە ئیتر ئەوەندەی لەسەرە فەرمان دەربكات و ئەوانی تریش لەسەریانە گوێڕایەڵی بكەن و مادەم نەیانكردووە كەواتە تەنها ئەوان تاوانبارن و هەڵەكە تەنها لەلایەن ئەوانەوە بوە. میتۆدی زانستیش ئەوە دەخوازێ‌ بۆ زانینی ڕاستییەكان كەسەكان بخەیتە دەرەوەو تەنها كردەوەو سیاسەتەكان هەڵسەنگێنی، وایشی دابنێی كە نازانی ئەو ڕەفتارو سیاسەتانە هی كێن بۆ ئەوەی مەیلی دڵ و ڕق و خۆشەویستی و بڕیاری پێش وادە ڕۆڵی نەبێت لە هەڵسەنگاندنەكاندا.

دەبێ‌ ئەو جیاوازییەش بكەین لە نێوان ئەو شتە هەڵانەی كە بكەرەكەی بە نییەت پاكی كردوویەتی لەگەڵ ئەوەی كە بە نییەت پیسی، وەیا ئەو هەڵانەی لە ئەنجامی ئیجتیهادەوە دەكرێ‌ لە گەڵا ئەوانەی كە بە ملهوڕی و ئینكاری دەكرێت، بۆیە كە سیاسەتی كەسێكی وەكو حەزرەتی عەڵی هەڵدەسەنگێنین مەبەستمان تۆمەتبار كردن یا خوانەخواستە سوكایەتی پێكردن نییە بەڵكو تەنها مەبەستمان تێگەیشتنە لەو پاساوانەی ئەوانەی كە لە گەڵیدا جیاوازییان هەبو هەیانبو لە گەڵا پاراستنی ڕەوایی هەڵوێستەكانی حەزرەتی عەلی كە ئەمڕۆكە لەبەرچاوی ئێمەدا دیارە بەڵام بەلای ئەو كەسانەوە دیارنەبو كە نەیاری بون . هەروەها دەبێ‌ لەوبارو دۆخە تێ‌ بگەین كە ئەوكەسانەی تێدا ژیاوە كە دەمانەوێت كارەكانیان یا سیاسەتەكانیان هەڵسەنگێنین هەروەكو چۆن هەندێك كەس چوونە لای حەزرەتی عەلی پێیان وت بمانگێڕەوە بۆ سەردەمی ئەبوبەكرو عومەر فەرمووی ئەوان ئێمە ڕەعییەتیان بوین و منیش ئێوە !

خاڵێكی تر كە گرنگە ئاماژەی پێ بدەین ئەوەیە كە ڕەنگە هەندێك كەس بڵێت جا تۆ كێی تاوەكو كارو سیاسەتەكانی حەزرەتی عەلی هەڵسەنگێنی ؟ دەڵێم مادەم بڕیارمان دا كە حەزرەتی عەلی مەعصوم نییەو بڕیارماندا كە ئەو سەروەری ئێمەیەو خۆمان بەخزمەتكاری ئەو دەزانین بەڵام ئەو بەلای ئێمەوە هەرگیز لە ئەبوبەكرو عومەر گەورەتر نییە، مادەم كەسانێك ماف بەخۆیان دەدەن نەك هەركردەوەكانی ئەودوو زاتە بەڕێزە هەڵسەنگێنن بەڵكو خیانەت لە مێژووش بكەن و چاكەكانیان بۆ بەخراپە لە قەڵەم بدەن، كەسانی تریش بۆیان هەیە سیاسەتەكانی حەزرەتی عەلی و هەڵوێستەكانی هەڵسەنگێنن لە گەڵ دوو جیاوازی لەگەڵا ئەوانەی حەزرەتی ئەبوبەكرو عومەر هەڵدەسەنگێنن: یەكەم: بە ئینصافەوە شتەكان باس بكرێن بەبێ‌ خیانەت و شێواندن، دووەم: بەڕێزو ئەدەبەوە باسی بكرێت، ئەم دوو خاڵەی كە شیعە لە هەڵسەنگاندنی ئەبوبەكرو عومەردا ڕەچاویان ناكەن .

خاڵێكی زۆر گرنگ هەیە پێویستە لێرەدا ئاماژەی پێ‌ بدەین كە دەشێ‌ بكرێتە پێوەرێك بۆ ڕاستی هەڵوێستی هەریەك لە شیعەو سوننە، ئەویش ئەوەیە كە بە تەماشاكردنی هەڵوێستی شیعە لە ئەبوبەكرو عومەر دەزانی كە لەسەر هەڵەن و هەڵسەنگاندنەكانیان ڕاست نییە، ئەویش بەوەی كە دان بەیەك لایەنی ئیجابی ئەو دوو پیاوە گەورەیەدا نانێن و یەك خاڵێكی ڕۆشن لە ژیانیاندا نابینن لەكاتێكدا كە هەمو خەڵكانی ترتەنانەت غەیرە موسوڵمانانیش كاتێك باسیان دەكەن دان بەلایەنە ئیجابییەكانیاندا دەنێن، یان لانی كەم دان بەهەندێك لەو لایەنانەدا دەنێن شیعە نەبێت كەیەك خاڵی گەش لە ژیانی ئەو دوو پیاوە مەزنەدا نابینن، ئەمیش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی كە ئەوان هەڵوێستەكانیان لە سەر بنەمایەكی زانستی دانەڕشتووە بەڵكو تەنها لەسەر بنەمای ڕق و دژایەتی هەروەكو چۆن هەندێك لە بێ دینەكانی دونیا لە ئەنجامی ئەو ڕقە زۆرەی لەسەری پەروەردەكراون بەرامبەر بە ئیسلام و پێغەمبەری ئیسلام دان بە هیچ لایەنێكی ئیجابی ئیسلام و پێغەمبەری ئیسلامدا نانێن.

باسكردنی سیاسەتی حەزرەتی عەلی پێویستە بۆ وەڵامدانەوەی ئەو قسەیەی شیعە كەدەڵێت ئەگەر حەزرەتی عەلی ڕاستەوخۆ دوای پێغەمبەر صلى الله عليه وسلم خیلافەتی بگرتایەتە دەست ئەو كێشانە لە نێوان موسوڵماناندا ڕوویان نەدەدا، ئەویش بەوەی كە پێنج ساڵ فەرمانڕەوایی حەزرەتی عەلی دەریخست كە ئەو عەسای سیحری پێ نەبو بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بەڵكو ئەویش مرۆڤێك بو وەكو باقی مرۆڤەكان لە ڕووی سیاسی و فەرمانڕەواییەوە، ئیجتیهادی دەكرد، جاری واهەبو دەیپێكا، جاری واش هەبو نەیدەپێكا، بەڵام بەهیچ شێوەیەك لە فەرمان و هەڵوێست و سیاسەتەكانیدا مەبەستی بێ‌ فەرمانی كردنی خواو پێغەمبەر نەبو، بەڵكو تەقواو چاودێری كردنی خوا لە هەمو هەڵوێستەكانیدا ئامادە بو، وە من دڵنیاشم ئەگەر موسوڵمانان بە گوێیان بكردایە لە هەمو فەرمانەكانیدا زیانیان نەدەكرد بەڵام ئەم تێگەیشتنەی ئێمە ئێستا هەمانە بۆ مەسەلەكان هاوچەرخەكانی عەلی نەیان بو بۆی چ ئەوانەی شوێنی كەوتبون یا ئەوانەی نەیاری بون بۆیە هەندێكیان بە گوێی نەدەكردو هەندێكیش دژایەتی دەكرد.

حەزرەتی عەلی لە بارودۆخێكی ئێجگار ئاڵۆزدا بو بە خەلیفە و سەردەمەكەی هەموی بەئاڵۆزی مایەوە تا شەهید كرا، ئەو پێش نەیارەكانی بەدەستی لایەنگرانیەوە گیری خواردبو، ئەوەتا لە شەڕی صەفیندا خۆی ڕای وابو شەڕەكە ڕانەگرێ‌ چونكە زۆر نزیك بوبوەوە لە سەركەوتن و شەڕەكە یەك دوو جەولەی مابو بەڵام لەژێر فشاری لەشكرەكەیدا كە پێیان دەوت چۆن شەڕ ڕاناگری لە كاتێكدا ئەوان قورئانیان بەرزكردۆتەوەو بانگەشە بۆ گەڕانەوە بۆ حوكمی قورئان دەكەن، ناچار بو شەڕەكە ڕاگرێ‌، وەكاتێك ڕایگرت و ڕازی بو دووكەس ببن بە ناوبژیوان بەشێكی زۆر لە لەشكرەكەی لێی هەڵگەڕانەوە و بەرەیەكی تریان بەرامبەری پێك هینا كە دواتر پێیان وترا خەواریجەكان كە ئەویان نەك تەنها بە هەڵە دەزانی بەڵكو بەكافریشیان دادەنا چونكە بەلای ئەوانەوە ئەوەی گوناهی گەورەی بكردایە كافر بو، ئەو كارەش كە حەزرەتی عەلی كردی لە دیدی ئەواندا گوناهی گەورە بو!.

 

با ئێستا بێین كەمێك تیشك بهاوینە سەر ئەو كاتەی دەبێ‌ بە خەلیفە:

حەزرەتی عوسمان دوای گەمارۆیەكی چل ڕۆژی لە تەمەنی هەشتاو دووساڵیدا بە زمانی بە ڕۆژووەوە لەلایەن لەشكری كوفەو میسرەوە شەهید كرا و موسوڵمانان بەوە تووشی شۆك بون چونكە تا ئەو كاتە باوەڕیان نەدەكرد كەس دەستی بچێتە خەلیفە، بەو شێوەیە خەڵكی بێ‌ سەرگەورە مانەوە و لەشكری گەمارۆدەری خەلیفە بون بە خاوەنی دەسەڵات لە مەدینەدا، بۆیە كەوتنە خولیای ئەوەی كەسێك بكەن بە خەلیفە، هەندێكیان چوون بۆ لای زوبەیر و هەندێكیان بۆ لای تەڵحە و هەندێكیان بۆ لای عەلی، تەڵحەو زوبێر دەستیان پێوەنان و ڕەوانەی لای عەلییان كردن، عەلیش دوای دڵەڕاوكێیەكی زۆر ڕازی بو ببێت بە خەلیفە بەو مەرجەی لە مزگەوتدا ڕابگەیەنرێت و بەیعەتی پێ بدرێت.

دوای ئەوەی بەیعەت بە عەلی دراو بو بە خەلیفەی فەرمی موسوڵمانان هەستا یەكەم هەنگاو بڕیاری گۆڕینی هەندێك لەو والییانەیدا كە حەزرەتی عوسمان داینابون، لە سەرووی هەمویانەوە موعاوییەی كوڕی ئەبو سوفیان كە لە بنەماڵەی خەلیفە عوسمان بو بو، موغیرەی كوڕی شوعبە كە یەكێك بو لە بلیمەتەكانی قوڕەیش چوو بۆ لای خەلیفەو لێی پرسی ئەی خەلیفەی موسوڵمانان نیازی چیت هەیەو دەتەوێ‌ چی بكەیت ؟فەرمووی: دەمەوێ‌ والییەكان بگۆڕم. موغیرە وتی ئەی پێشەوای موسوڵمانان ئەم كارە هێشتا زووە، جارێ‌ لە شوێنی خۆیان بیانهێڵەرەوە تا بەیعەتت بۆ وەردەگرن و بارودۆخەكە جێگیر دەبێت، دوایی ساڵی داهاتوو لە كاتی حەجدا بانگیان بكە بۆ ئێرەو هەركامیانت ویست بیانگۆڕە، عەلی فەرمووی سوێند بەخوا ناهێڵم ڕۆژیك بەسەر بچێت تا دەیانگۆڕم. هەندێك لە ریوایەتەكان دەڵێن موغیرە لە هەمان شوێن و كاتدا پێی دەڵێت مادەم تەصمیمێكی لەو جۆرەت گرتووە تازووە بیانگۆڕە، هەندێكی تریش دەڵێن ڕۆژی دووەم هاتۆتەوەو وتوویەتی ئەو پێشنیارەی دوێنێ‌ بۆم كردی هەڵە بو بیانگۆڕە هیچیان لە دەست نایە. دوای ئەوە ئیبن عەبباس كە تازە لە حەج گەڕابویەوە چووە ژوورەوە بۆ لای عەلی و لێی پرسی موغیرە بۆچی لێرە بو ؟ ئەویش وتی یەكەمجار پێشنیاری كرد جارێ‌ والییەكان نەگۆڕم و دووەمجاریش وتی مادەم بڕیارت داوە بیانگۆڕە، ئیبن عەبباس وتی لە یەكەمجاردا ئامۆژگاری كردی و دووەمجاریش فێڵی لێ كردی. كەسێكی وەكو محمد علی صەللابی ئەم جۆرە ڕووداوانە بە هەڵبەستراو دەزانێت بەڵام دەڵێ‌ حەزرەتی عەلی بڕیاری یەكجاری دابو موعاویەی والی شام و خالیدی كوڕی ابی العاص ی كوری هیشامی والی مەككە بگۆڕێت، كەواتە ئەمە هیچ لە مەسەلەكە ناگۆڕێت ئەگەر ئەم جۆرە ئاخاوتنەی نێوان عەلی و موغیرە یا دانەیەكی تری نێوان عەلی و ئیبن عەبباس بسەلمێنێ‌ یا نەسەلمێنێ‌ چونكە دەرەنجامەكە یەك شتە كە ئەویش سووربونی عەلی بو لە سەر لابردنی موعاویە . لێرەدا چەند لێكدانەوەیەك دێتە پێشەوە بۆ هۆی سووری حەزرەتی عەلی لەسەر لابردنی والییەكانی حەزرەتی عوسمان: یا ئەوەیە كە ئەو ئیشەی بۆ دامركاندنەوەی توڕەیی ئەو خەڵكە بێت كە دژی عوسمان ڕاپەڕیبون چونكە یەكێك لە ڕەخنەكانیان لێی والییەكانی بو، وەیا خۆی فەلسەفەیەكی جیاوازی هەبو لە فەرمانڕەوایی كردندا و بەو ڕێبازەی حەزرەتی عوسمان لە فەرمانڕەوایی كردن و دانانی والییەكاندا ڕازی نەبو، وە یا ڕای لە والییەكان نەبو وەیا هەرسێ‌ هۆكارەكە پێكەوە . هۆكارێكی تریش هەیە ئێمە بە ڕاستی نازانین بەڵام لەو كاتەدا بە مێشكی خەڵكیدا دەهات و قورسایی خۆی هەبو بەتایبەت لای ئەوانەی دوور بون لە مەدینەو لە نزیكەوە ئاگایان لە وەزعەكە نەبو ئەویش فشاری ئەوانەیە كە خەلیفەیان كوشت و بڕبڕەی پشتی لەشكرەكەی عەلییان پێك دەهێنا، بەتایبەت لابردنی موعاویە كە خزمی نزیكی عوسمان بو .لە ڕاستیدا هەر ئەم گومانەشە بوە هۆی پابەند نەبونی موعاویە بە بڕیاری خەلیفەوەو هەڵگەڕانەوە لێی . با بزانین چۆن:

وتمان حەزرەتی عوسمان لە هەشتاو دوو ساڵیدا دوای گەمارۆیەكی زۆرو قەدەغە كردنی ئاوو نان لێی بە زمانی بە ڕۆژووەوە بە شێوەیەكی زۆر نا مرۆڤانە شەهید كرا، ئەم ڕووداوە موسوڵمانانی مەدینەی هەژاند و تووشی شۆكی كردن چونكە ئەوان گومانیان نەدەبرد ئەو ئاژاوە گێڕانە دەستیان بچێتە خوێنی خەلیفە و بەو شێوە نامرۆڤانەیە بیكوژن بۆیە نەفەرێك لە ئەنصارییەكان بەناوی نوعمانی كوڕی بەشیری كوڕی سەعد هەڵسا كراسەكەی عوسمان و پەنجەكانی نائیلەی خێزانی كە لە كاتی بەرگری كردن لە خەلیفە پەڕێندرابو هەڵگرت و بردی بۆ شام بۆ لای موعاویە، واتە لە خەیاڵی خەڵكیدا موعاویە بە وەلی عوسمان و خاوەنی خوێنەكەی دەزانرا . ئا لەم كاتەدا كە خەلیفە بەو شێوەیە شەهید كراوەو بكوژانی بەیعەتیان بەعەلی داوە یەكەم هەنگاوی خەلیفە لابردنی والییەكانی عوسمانە بەتایبەت موعاویە، بتەوێ‌ و نەتەوێ‌ ئەو گومانە دروست دەكات لە لای خەڵكی كە ئەم بڕیارەی خەلیفە لە ژێر فشاری ئەو لەشكرەدا بوە. گومان كردنیش لە نەزاهەتی هەر بڕیارێك دڵە ڕاوكێیەك لە دڵی خەڵكیدا دروست دەكات لە پابەند بون بەو بڕیارەوە . كێشەكە لەوێدایە كە گومانەكە بۆی هەیە سەربكێشێ‌ بۆ ئەوەی كە بكوژانی خەلیفە بەوەندەوە نەوەستن بەڵكو بیانەوێت تۆڵە لە والییەكانیشی بكەنەوە بەتایبەت كەسێكی وەكو معاویە كەخزمی نزیكی خەلیفەیە، ئەمەش وا دەكات كەسێكی وەكو موعاویە هەڵوێستەیەكی زۆر بكات لەبەردەم پابەندبون بە ئاوها برَیارێكەوە . ڕەنگە ئەم پرسیارانە لای كەسێكی وەكو موعاویە دروست بوبێت: ئەو كە خەلیفە عومەر دایناوە بە والی شام و لێی ڕازی بوە لە كاتێكدا كە بە زەحمەت لە والییەكانی ڕازی دەبو، عوسمان جێگیری كردووە و لێی ڕازی بوە، لە هەموش گرنگتر ئەوەیە كە خەڵكی شامیش لێی ڕازین و لەوەتی ئەو بوە بە والی هیچ سكاڵایەكیان لە دەستی نەبوەو هیچ كێشەیەكیان لە گەڵیدا نەبوە، كەواتە بۆ چی خەلیفە یەكەم كاری بە لابردنی ئەو دەست پێدەكات ؟ ئەگەر خەڵكی شوێنەكانی تر لە بەر ڕەفتاری والییەكانیان لە خەلیفەی پێشوو ڕاپەڕیبون و خەلیفەی نوێ‌ ناچارە بیانگۆڕێت پاساوی گۆڕینی ئەم چییە؟

ڕەنگە كەسێكی وەكو موعاویە چاوەڕوانی ئەوە بوبێ‌ لە خەلیفەی نوێ‌ كە دڵنەوایی عەشیرەت و خزمانی خەلیفەی كوژراو بكات و هەوڵی ساڕێژكردنی برینەكەیان بدات نەك بێت برینەكەیان قوڵتر بكات و دەست بداتە لابردنی ئەو خزمانەی لەسەر كاربون لەسەردەمی خەلیفەی پێشوودا وەكو ئەوەی ئەویش خۆی كەسێك بوبێت لە نەیارانی خەلیفەی پێشوو و بەشداربوبێ‌ لە ڕاپەڕین لە دژیدا .

دوێنێ‌ خەلیفە بەو شێوە نامرۆڤانەیە لەلایەن كۆمەڵێك خەڵكی ئاژاوە گێڕەوە شەهید كراوەو ئەمڕۆ خەلیفەی نوێ‌ یەكسەر هاتووە ئەو خزمانەی خەلیفە لەسەركار لا دەبات ! ئەمە بتەوێ‌ و نەتەوێ‌ ئەگەر گومان لەسەر بەشداربونی خەلیفە خۆی لە كوشتنی عوسماندا دروست نەكات گومانی ئەوە دروست دەكات كە ئەم بڕیارانەیە لەلایەن خۆیەوە نەبوە بەڵكو لە ژێر فشاری ئەوانەدایە كە دوێنێ‌ خەلیفەیان كوشتووەو ئەمڕۆ بەیعەتیان بە خەلیفەی نوێ‌ داوەو لەدەوری كۆبونەتەوە، نەك هەر ئەوەندە بەڵكو ئەو گومانەش دروست دەكات لە دڵی بەرامبەردا كە ئەم كارە تەنها بە لەسەر كارلابردنی خزمانی خەلیفەوە نەوەستێ‌ بەڵكو سەر بكێشێ‌ بۆ لێ پێچینەوە لێیان و لەوانەیە سوكایەتی پێ كرنیان یا زیندانی كردنیان وە یابگرە كوشتنیشیان . كەواتە دەتوانین بێ‌ سێ‌ و دوو بڵێین ئەو بڕیارەی خەلیفە لەو كاتە ناسكەدا بەو گەرماو گەرمییە هەر ئەوەی لێ چاوەڕوان دەكرا كە ڕوویدا . دەبوایە خەلیفە چۆن بە داخوازیكەرانی لێ پێچینەوە لە بكوژانی خەلیفەی دەوت جارێ‌ لێم بوەستن تا كاروبار جێگیر دەبێت و دەسەڵاتیان بەسەردا پەیدا دەكەم بە هەمان شێوە بەوانەشی بوتایە كە دەیانویست موعاویە لەسەر كار لاببات: جارێ‌ لێم بوەستن تا كاروبار جێگیر دەبێت وهەمو بەیعەتم دەدەنێ‌ و بارودۆخەكە هێور دەبێتەوە ئینجا ئەوانەی بمەوێت بیگۆڕم دەیگۆڕم و ئەوەشی بمەوێ‌ بیهێڵمەوە دەیهێڵمەوە . چی دەبو گەر بە پێی پێشنیارەكەی موغیرە خەلیفە موعاوییەی لەسەر كار بهێشتایەتەوە بەتایبەت كە شام هیچ كێشەیەكی تێدا نەبو و هیچ سەرێشەیەكی بۆ خەلیفە نەنابویەوە، تەنها خەڵكی كوفەو بەصرەو میسر كێشەیان لەگەڵ والییەكانیاندا هەبو ئەوانیش بە كوژرانی خەلیفە شوێنێ‌ خۆیانیان بەجێ‌ هێڵابو، واتە ئیشەكەی خەلیفە تا ڕادەیەكی زۆر ئاسان بوبو: ئاژاوە گێڕانی بگێڕایەتەوە بۆ شوێنی خۆیان و بەدڵی خۆیان والی بۆ دابنانایەو خۆی لە مەدینە بمایەتەوە و وردەوردە كێشەكانی چارەسەر بكردایە نەك مەدینە بەجێ‌ بێڵێ‌ و دوای ئەو لەشكرە بكەوێت بەرەو كوفە. لێرەدا خەلیفە بەو كارەی ئەوگومانانەی پشت ڕاستكردەوە كە ئەگەر دەستیشی نەبوبێ‌ لە كوشتنی خەلیفەدا ناڕازیش نەبوە پێی وئەو لەژێر فشاری لەشكرەكەیدا بڕیارەكانی دەدات.

ناڵێین بڕیارەكەی حەزرەتی عەلی لە لابردنی موعاویە هەڵە بو، حاشا لله، بەڵام كاتەكەی گونجاو نەبو، ئەگەر بهاتایە حەزرەتی عوسمان بە مەرگی ئاسایی بمردایە و حەزرەتی عەلی لە بارودۆخێكی ئاساییدا ببوایەتە خەلیفە جێی خۆی بو یەكەم بڕیاری لابردنی والییەكانی خەلیفەی پێشوو بێت و كەس نەتوانێ‌ سەرپێچی لێ بكات چونكە ئەو كاتە هیچ پاساوێكی بەدەستەوە نەدەبو، بەڵام كە خەلیفە بەو شێوەیە كوژراوەو بكوژەكانی دەسەڵاتیان پەیدا كردووەو لە دەوری خەلیفەی تازە كۆبونەتەوە دەركردنی ئاوها بڕیارێك بەو پەلەیە بەرامبەر بە نزیكەكانی ئەو خەلیفەیە لەو كاتەدا كە هێشتا خوێنی خەلیفەی پێشوو وشك نەبۆتەوە ئەگەری دروست بونی كێشەو پابەند نەبونی ئەو والییانەی زۆر لێدەكرێ‌، لە بەر ئەوە پێویستی دەكرد ئەو بڕیارە دوا بخرێت. باوەڕ ناكەم ئەم ڕاستییە لە حەزرەتی عەلی شاراوە بوبێ‌، بەڵام بۆچی ڕەچاوی نەكردو هەوڵی نەدا بیانووی بیانووگران ببڕێ‌؟ نازانم. من بۆ ئەوە دەچم كە حەزرەتی عەلی ڕای لەو جۆرە سیاسەتەی موعاویە نەبوبێ‌ و ڕای لەو جۆرە ژیان بردنە سەرەی نەبوبێ‌، بەڵكو ویستبێتی زۆر بە سادەیی بژی، كاتی خۆیشی حەزرەتی عومەر سەرنجی هەبو لەسەر ئەو جۆرە ژیانەی بەڵام موعاویە توانی بەوە قایلی بكات كە وڵاتی شام لەبەر ئەوەی نزیكی دەوڵەتی ڕۆمەو بۆ هەیبەتی دەوڵەت ئەوە باشترە، حەزرەتی عومەر لەگەڵا ئەو توندو تیژییەی بەرامبەر بە والییەكان و كاربەدەستان هەیبو ئەو بۆچوونەی موعاوییەی پەسەند كردولەسەر كار هێشتییەوە، پێدەچێ‌ حەزرەتی عومەر باشتر لە فەلسەفەی حوكم گەیشتبێ‌ و زانیبێتی گرنگ ئەوەیە خەڵكی ڕازی بن لە فەرمانڕەواكانیان و كێشە بۆ دەوڵەت دروست نەبێت و ئامانجی یەكەمی خەلیفە لە دانانی والییەكاندا بەختەوەركردنی خەڵكی و بەرقەراركردنی هێمنی و ئاسایش و باش بەڕێوە بردنی ویلایەتەكە بێت، مێژووش شاهیدە لەسەر ئەوەی كە موعاویە یەكێك بوە لە فەرمانڕەوا هەرە سەركەوتووەكان و بەدرێژایی ئەو ماوەیەی ئەو والی شام بوە لە سەردەمی عومەرو عوسماندا خەڵكی شام هیچ كێشەیەكیان لە گەڵیدا نەبوەو ئەوپەڕی خۆشیان ویستووە بە پێچەوانەی هەمو ویلایەتەكانی ترەوە كە بەردەوام لە كێشەو سكاڵادا بون لە گەڵ والییەكانیاندا بەتایبەت خەڵكی كوفە، خەڵكی حیمصیش هەروابون تاشارەكەیان خرایە سەر شارەكانی تری شام و خرانە ژێر دەستی موعاویەوەو چیتر كێشەیان نەما، دوای ئەوە هیچ پاساوێك نەما بۆ خەلیفە كەسێكی سەركەوتووی وەكو موعاویە بگۆڕێ‌ . ئایا لە چ عورفێكی دونیادا هەبوە كەسانی سەركەوتوو و بە ئەزموون بەلاوە بنرێن و بگۆڕدرێن بە كەسانێكی كەم ئەزموون یا لێنەزان . ئەوەتا حەزرەتی عەلی بە قسەی هەندێك كەس قەیسی كوڕی سەعدی كوڕی عوبادەی لە ویلایەتی میسر لابردو موحەممەدی كوڕی ئەبوبەكری دانا، ماوەیەكی زۆری پێ نەچوو موحەممەد لە ئەنجامی بەرپاكردنی سیاسەتێكی هەڵە لە لایەن میسرییەكانەوە كوژراو میسریان تەسلیمی موعاویە كرەدوە. تاقە كێشەیەك كە ڕووبە ڕووی موعاویە بوەوە ئەبوزەری غەفاری بو كە بەو ژیانەی موعاویە ڕازی نەبو و ڕەخنەی دروستكردنی كۆشك و تەلاری لێدەگرت ! بەلای منەوە ڕەخنەی ئەبو زەر لە موعاویە لە بەر دروستكردنی كۆشك و تەلار گرنگییەكەی لەوێدایە كە ئەو لەو جۆرە شتانە توڕە دەبو كە دەچنە بابی موباحەوە چۆن لە مەسەلەی ئیمامەت بێ‌ دەنگ دەبو ئەگەر بەو شێوەیە بوایە كە شیعە دەیڵێن، كە گوایە ئیمامەت كارێكی دینییەو ئیمام دەبێ‌ خواو پێغەمبەر دیاری بكەن و پێغەمبەریش بە فعلی لە غەدیری خومدا بەیعەتی بۆ عەلی لە موسوڵمانان وەرگرتووە ! واتە ئەبوزەر لە پشت هەڵكردن لە فەرمانی خواو پێغەمبەرو پێشێل كردنی بەیعەتێك كەلە سەد هەزاركەس وەرگیرابو بۆ عەلی بێدەنگ دەبێت وموویەك لە لەشی ناجوڵێ‌ بەڵام بۆ دروستكردنی كۆشك و تەلار سەری دونیای لێ دێتە یەك و ژیان لە موعاویە تاڵا دەكات و ناچاری دەكات پەنا بەرێتە بەر خەلیفە بۆ ئەوەی لە كۆڵی كاتەوە . ئەم دوو هەڵوێستە: واتە بێدەنگی لە ئاستی تاوانێكی زۆرگەورەی وەكو گۆڕینی خەلیفەو سیستمی خیلافەت و تێكدانی دونیا بۆ شتێك كە لە خودی خۆیدا گوناه نییە یا بەڵگەیە لەسەر نەزانی و بێ‌ عەقڵی ئەبو زەر (دوور لەو) یا بەڵگەیە لەسەر ئەوەی ئەو شتەی شیعە دەیڵێن هیچ بنەمایەكی نییە و دروستكراوی خەیاڵی خۆیانە . ئاشكراشە كە ئەبوزەر كەسێكی بێ‌ عەقڵ و نەزان نەبو بەڵكو كەسێك بو لەبەر ڕاستگۆیی و حەقبێژییەكەی پێغەمبەر پێشبینی ئەوەی بۆ كردبو كە بەتەنیا دەژی و بەتەنیا دەمرێ‌ و بەتەنیا زیندوو دەكرێتەوە، هەروەها دەیفەرموو(مَا أَظَلَّتِ الْخَضْرَاءُ، وَلاَ أَقَلَّتِ الْغَبْرَاءُ عَلَى ذِي لَهْجَةٍ أَصْدَقَ مِنْ ابي ذَرّ) ئەمەش شایەتییەكی گەورەیە لەلایەن پێغەمبەرەوە بۆ ڕاستگۆیی ئەبوزەر و حەقبێژییەكەی .

بە كورتی ئەمە ئەو بارودۆخە بو كە حەزرەتی عەلی تێیدا بو بەخەلیفەو ئەوەش تێڕوانینی خەڵكی بو بۆی و ئەوەش ئەو بارودۆخەبو كە وایكرد كەسێكی وەكو موعاویە بەیعەتی نەداتێ‌، ئیتر تۆ خۆت سەرپشك بە پاساوی بۆ دێنیتەوە یان نا، تەنها ئەوەندەم لێت دەوێ‌ هەوڵا بدەی خۆت بخەیتە ئەو سەردەمەو جێی موعاویە بزانە چ هەڵوێستێكت دەبێت بەرامبەر ئاوها برَیارێك كە لە خەلیفەی تازەوە دەرچووە لە كاتێكدا كە خەلیفەی كوژراو خزمی نزیكت بێت و بەو شێوەیە بە ستەم لێكراوی كوژرابێت و بكوژان نەك هەر لە سزا و لێپێچینەوەی یاسایی دەرباز بون بەڵكو لە دەوری خەلیفەی تازە كۆ بوبێتنەوەو بڕبڕەی پشتی لەشكرەكەیان پێك هێنابێت، گومانی ئەوەشت هەبێت ئەو بریارە لە ژێر فشاری بكوژانی خەلیفەدا دەرچووبێت و ترسی ئەوەت هەبێت شتەكە بەلەسەركار لابردنی تۆوە نەوەستێت بەڵكو سەر بكێشێت بۆ سوكایەتی پێكردنت لە بەر هیچ نا تەنها لەبەر ئەوەی خزمی خەلیفەبوی . ئایا بە ئاسانی مل بۆ ئاوها بڕیارێك دەدەی؟

والییەك هیچ شتێك لە خۆیدا شك نەبات، ویلایەتەكەی هیچ كێشەیەكی نەبێت و خەڵكەكەی لێی ڕازی بن، خەلیفەی دادپەروەر عومەری فاروق داینابێ‌ و خەلیفەی دواتر لێی ڕازی بێت، پاشان خەلیفە بە مەزلومی لەسەر شتی بێ‌ بنەما بەوپەڕی نامرۆیانە بكوژرێت، بكوژانی خەلیفە لە دەوری خەلیفەی نوێ‌ كۆ ببنەوەو خەلیفە بێ‌ هیچ پاساوو ڕوونكردنەوەیەك بیەوێت لەسەر كار لایببات ئایا مافی خۆی نییە مل نەدات بۆ ئاوها بڕیارێك تاوەكو خەلیفە تۆڵەی لە بكوژانی خەلیفەی پێشوو نەكاتەوە كە خزمی نزیكی ئەم والییە بو یان لانی كەم دادگاییان بكات؟

 

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. ئەمەش هەندێك لەو گلەیی و سكاڵایانەی عەلی هەیبو لە دەستی شوێنكەوتوانی:

(منيت بمن لا يطيع إذا أمرت، ولا يجيب إذا دعوت، لا أبا لكم! ما تنتظرون بنصركم ربّكم، أما دين يجمعكم، ولا حميّة تحمشكم)؟!

أقوم فيكم مستصرخًا، وأناديكم متغوّثًا، فلا تسمعون لي قولًا، ولا تطيعون لي أمرًا، حتى تكشف الأمور عن عواقب المساءة، فما يدرك بكم ثأر، ولا يبلغ بكم مرام، دعوتكم إلى نصر إخوانكم، فجرجرتم جرجرة الجمل الأسرّ، وتثاقلتم تثاقل النضو الأدبر، ثم خرج إليّ منكم جنيد متذائب ضعيف، كأنما يساقون إلى الموت وهم ينظرون (( شرح نهج البلاغة/ ابن ابي الحديد (2/300).

أما بعد يا أهل العراق! فإنما أنتم كالمرأة الحامل، حملت فلمّا أتمت أملطت، ومات قيّمها، وطال تأيّمها، وورثها أبعدها، أما والله ما أتيتكم اختيارًا، ولكن جئت إليكم سوقًا، ولقد بلغني أنّكم تقولون: عليّ يكذب! قاتلكم الله تعالى! فعلى من أكذب؟ أعلى الله، فأنا أول من آمن به؟ أم على نبيه، فأنا أول من صدق به؟ (نفس المصدر(6/127).

ألا وإني قد دعوتكم إِلى قتال هؤلاء القوم ليلًا ونهارًا، وسرًا وإعلانًا، وقلت لكم: اغزوهم قبل أن يغزوكم، فوالله ما غزي قوم قط في عقر دارهم إِلا ذلوا، فتواكلتم وتخاذلتم، حتى شنّت عليكم الغارات وملكت عليكم الأوطان”(نفس المصدر(2/74) وما بعدها).

فيا عجبًا! عجبًا والله يميت القلب ويجلب الهمّ، من اجتماع هؤلاء القوم على باطلهم، وتفرقكم عن حقّكم، فقبحًا لكم وترحًا حين صرتم غرضًا يرمى، يغار عليكم ولا تغيرون، وتُغزون ولا تَغزون، ويعصى الله وترضون!

فإِذا أمرتكم بالسير إِليهم في أيام الحرّ قلتم: هذه حمارّة القيظ، أمهلنا يسبخ عنا الحر، وإذا أمرتكم بالسير إليهم في الشتاء قلتم: هذه صبارّة القرّ، أمهلنا ينسلخ عنا البرد، كلّ هذا فرار من الحرّ والقرّ، فإذا كنتم من الحرّ والقرّ تفرون، فأنتم والله من السيف أفرّ! نفس المصدر (2/74) وما بعدها.

يا أشباه الرجال ولا رجال، حلوم الأطفال وعقول ربات الحجال، لوددت أني لم أركم ولم أعرفكم.. معرفة والله جرَّت ندمًا، وأعقبت سدمًا، قاتلكم الله! لقد ملأتم قلبي قيحًا، وشحنتم صدري غيظًا، وجرعتموني نغب التهمام أنفاسًا، وأفسدتم علي رأيي بالعصيان والخذلان، حتى لقد قالت قريش: إن ابن أبي طالب رجل شجاع ولكن لا علم له بالحرب، لله أبوهم! وهل أحد منهم أشد لها مراسًا، وأقدم فيها مقامًا مني! لقد نهضت فيها وما بلغت العشرين، وهأنذا قد ذرّفت على الستين! ولكن لا رأي لمن لا يطاع!” (نفس المصدر 2/74 وما بعدها.

كم أداريكم كما تدارى البكار العمدة، والثياب المتداعية، كلما حيصت من جانب تهتكت من آخر، كلما أطلّ عليكم منسر من مناسر أهل الشام، أغلق كل رجل منكم بابه، وانجحر انجحار الضبّة في جحرها، والضبع في وجارها.

الذليل والله من نصرتموه، ومن رمي بكم فقد رمي بأفوق ناصل.

إنكم والله لكثير في الباحات، قليل تحت الرايات، وإني لعالم بما يصلحكم، ويقيم أودكم، ولكني والله لا أرى إصلاحكم بإِفساد نفسي.

أضرع الله خدودكم، وأتعس جدودكم! لا تعرفون الحق كمعرفتكم الباطل، ولا تبطلون الباطل كإِبطالكم الحق) نفس المصدر (6/102).

(وقال  لما بلغه إغارة أصحاب معاوية على الأنبار، فخرج بنفسه ماشيًا حتى أتى النخيلة، وأدركه الناس وقالوا: يا أمير المؤمنين! نحن نكفيكهم، فقال : (والله ما تكفونني أنفسكم، فكيف تكفونني غيركم! إِن كانت الرعايا قبلي لتشكو حيف رعاتها، فإني اليوم أشكو حيف رعيتي، كأنّني المقود وهم القادة، أو الموزوع وهم الوزعة)( نفس المصدر (19/145) .

لقد كنت أمس أميرًا فأصبحت اليوم مأمورًا، وكنت أمس ناهيًا فأصبحت اليوم منهيًا، وقد أحببتم البقاء، وليس لي أن أحملكم على ما تكرهون!” نفس المصدر (11/29).

ولوددت أن الله فرق بيني وبينكم، وألحقني بمن هو أحق بي منكم، قوم والله ميامين الرأي، مراجيح الحلم، مقاويل بالحق، متاريك للبغي، مضوا قدمًا على الطريقة، وأوجفوا على المحجة، فظفروا بالعقبى الدائمة، والكرامة الباردة) نفس المصدر (7/115).

ولئن أمهل الله الظالم فلن يفوت أخذه، وهو له بالمرصاد على مجاز طريقه، وبموضع الشجا من مساغ ريقه.

أما والذي نفسي بيده، ليظهرن هؤلاء القوم عليكم، ليس لأنهم أولى بالحق منكم، ولكن لإسراعهم إِلى باطلهم، وإبطائكم عن حقي، ولقد أصبحت الأمم تخاف ظلم رعاتها، وأصبحت أخاف ظلم رعيتي.

استنفرتكم للجهاد فلم تنفروا، وأسمعتكم فلم تسمعوا، ودعوتكم سرًا وجهرًا فلم تستجيبوا، ونصحت لكم فلم تقبلوا.

شهود كغياب، وعبيد كأرباب، أتلو عليكم الحِكم فتنفرون منها، وأعظكم بالموعظة البالغة فتتفرقون عنها، وأحثّكم على جهاد أهل البغي، فما آتي على آخر قولي حتى أراكم متفرّقين أيادي سبأ، ترجعون إِلى مجالسكم، وتتخادعون عن مواعظكم، أقوّمكم غدوة وترجعون إلي عشية كظهر الحنيّة عجز المقوُّم وأعضل المقوَّم. نفس المصدر (7/70).

أيها القوم! الشاهدة أبدانهم، الغائبة عنهم عقولهم، المختلفة أهواؤهم، المبتلى بهم أمراؤهم، صاحبكم يطيع الله وأنتم تعصونه، وصاحب أهل الشام يعصي الله وهم يطيعونه، لوددت والله أن معاوية صارفني بكم صرف الدينار بالدرهم، فأخذ مني عشرة منكم وأعطاني رجلًا منهم!

يا أهل الكوفة ! منيت منكم بثلاث واثنتين، صمّ ذوو أسماع، وبكم ذوو كلام، وعمي ذوو أبصار، لا أحرار صدق عند اللقاء، ولا إخوان ثقة عند البلاء.

تربت أيديكم، يا أشباه الإبل غاب عنها رعاتها! كلما جمعت من جانب تفرقت من آخر.

والله لكأني بكم ـ فيما إخالكم ـ أن لو حمس الوغى، وحمي الضراب، قد انفرجتم عن ابن أبي طالب انفراج المرأة عن قُبُلها، وإني لعلى بينة من ربي، ومنهاج من نبيي، وإني لعلى الطريق الواضح ألقطه لقطًا” نفس المصدر (7/70).

.

أحمد الله على ما قضى من أمر، وقدّر من فعل، وعلى ابتلائي بكم أيتها الفرقة التي إذا أمرتُ لم تطع، وإذا دعوتُ لم تجب.

إن أهملتم خضتم، وإن حوربتم خرتم، وإن اجتمع الناس على إمام طعنتم، وإن أجئتم إلى مشافة نكصتم.

لا أبا لغيركم! ما تنتظرون بنصركم، والجهاد على حقكم!

الموت أو الذل لكم، فوالله لئن جاء يومي وليأتينّي، ليفرقن بيني وبينكم، وأنا بصحبتكم قالٍ، وبكم غير كثير.

لله أنتم، أما دين يجمعكم، ولا حمية تشحذكم، أوليس عجبًا أن معاوية يدعو الجفاة الطغام، فيتبعونه على غير معونة ولا عطاء، وأنا أدعوكم ـ وأنتم تريكة الإسلام وبقيّة الناس ـ إلى المعونة أو طائفة من العطاء، فتتفرّقون عني وتختلفون عليَّ.

إنه لا يخرج إليكم من أمري رضىً ترضونه، ولا سخط فتجتمعون عليه، وإن أحب ما أنا لاقٍ إلي الموت.

قد درّستكم الكتاب، وفاتحتكم الحجاج، وعرّفتكم ما أنكرتم، وسوغتم ما مججتم، لو كان الأعمى ينحط أو النائم يستيقظ!” نفس المصدر (10/67).

أيها الناس المجتمعة أبدانهم، المختلفة أهواؤهم، كلامكم يوهي الصمّ الصلاب، وفعلكم يطمع فيكم الأعداء.

تقولون في المجالس كيت وكيت، فإذا جاء القتال قلتم: حيدي حياد!

ما عزّت دعوة من دعاكم، ولا استراح قلب من قاساكم، أعاليل بأضاليل، دفاع ذي الدَّين المطول.

لا يمنع الضيم الذليل، ولا يدرك الحق إلا بالجد.

أي دار بعد داركم تمنعون، ومع أيّ إمام بعدي تقاتلون، المغرور والله من غررتموه، ومن فاز بكم فقد فاز والله بالسهم الأخيب، ومن رمى بكم فقد رمى بأفوق ناصل.

أصبحت والله لا أصدّق قولكم، ولا أطمع في نصركم، ولا أوعد العدو بكم.

ما بالكم؟ ما دواؤكم؟ ما طبّكم؟ القوم رجال أمثالكم.

أقولًا بغير علم، وغفلة من غير ورع، وطمعًا في غير حق؟! نفس المصدر (2/111).

أفّ لكم، لقد سئمت عتابكم، أرضيتم بالحياة الدنيا من الآخرة عوضًا، وبالذلّ من العز خلفًا، إذا دعوتكم إلى جهاد عدوكم دارت أعينكم، كأنكم من الموت في غمرة، ومن الذهول في سكرة.

يرتج عليكم حواري فتعمهون، فكأن قلوبكم مألوسة، فأنتم لا تعقلون، ما أنتم لي بثقة سجيس الليالي، وما أنتم بركن يمال بكم، ولا زوافر عزّ يفتقر إليكم، ما أنتم إلا كإبل ضلّ رعاتها، فكلما جمعت من جانب انتشرت من آخر.

لبئس لعمر الله سعر نار الحرب أنتم! تُكادون ولا تكيدون، وتُنتقص أطرافكم فلا تمتعضون، لا ينام عنكم وأنتم في غفلة ساهون، غلب والله المتخاذلون!

وأيم الله! إِني لأظن بكم أن لو حمس الوغى، واستحرَ الموت، قد انفرجتم عن ابن أبي طالب انفراج الرأس.

والله إن امرءًا يمكّن عدوه من نفسه، يعرق لحمه وينهش عظمه، ويفري جلده، لعظيم عجزه، ضعيف ما ضمّت عليه جوانح صدره.

أنت فكن ذاك إن شئت، فأما أنا فوالله دون أن أعطي ذلك ضرب بالمشرفية تطير منه فراش الهام، وتطيح السواعد والأقدام، ويفعل الله بعد ذلك ما يشاء.

أيها الناس! إن لي عليكم حقًا، ولكم علي حق، فأما حقكم علي فالنصيحة لكم، وتوفير فيئكم عليكم، وتعليمكم كيلا تجهلوا، وتأديبكم كيما تعلموا، وأما حقي عليكم، فالوفاء بالبيعة، والنصيحة في المشهد والمغيب، والإجابة حين أدعوكم، والطاعة حين آمركم) نفس المصدر (2/189) .

2- فإِن أبيتم إِلا أن تزعموا أني أخطأت وضللت، فَلِمَ تضللون عامة أمة محمد ص بضلالي، وتأخذونهم بخطئي، وتكفّرونهم بذنوبي! سيوفكم على عواتقكم، تضعونها مواضع البرء والسقم، وتخلطون من أذنب بمن لم يذنب، وقد علمتم أن رسول الله ص رجم الزاني المحصن، ثم صلى عليه، ثم ورثه أهله، وقتل القاتل وورث ميراثه أهله، وقطع يد السارق، وجلد الزاني غير المحصن، ثم قسم عليهما من الفيء، ونكحا المسلمات، فأخذهم رسول الله ص بذنوبهم، وأقام حق الله فيهم، ولم يمنعهم سهمهم من الإِسلام، ولم يخرج أسماءَهم من بين أهله.

ثمّ أنتم شرار الناس، ومن رمى به الشيطان مراميه، وضرب به تيهه.

وسيهلك فيّ صنفان: محبّ مفرط يذهب به الحب إِلى غير الحقّ، ومبغض مفرط يذهب به البغض إِلى غير الحقّ، وخير الناس فيّ حالًا النمط الأوسط، فالزموه والزموا السواد الأعظم، فإِن يد الله على الجماعة، وإِياكم والفرقة”(43).

 

3 ـ والله ما تكفونني أنفسكم، فكيف تكفونني غيركم! إِن كانت الرعايا قبلي لتشكو حيف رعاتها، فإني اليوم أشكو حيف رعيتي، كأنّني المقود وهم القادة، أو الموزوع وهم الوزعة”).



نووسراوه‌ له‌لایه‌ن
نورسي كؤران

ئایا بەیعەت نەدانی موعاویە بە عەلی هیچ پاساوێكی هەبو؟ Reviewed by Unknown on 5:09:00 م Rating: 5

ليست هناك تعليقات: